Skuteczni sygnaliści w organizacji pomocowej

Zbudowanie skutecznego systemu sygnalizowania nieprawidłowości w organizacji pomocowej zależy od wielu czynników, a rozwiązania powinny być dopasowane do konkretnych warunków. Dodatkową trudność mogą sprawiać uwarunkowania prawne kraju, w którym jest udzielana pomoc. W publikacji opracowanej przez CMI, Norweski instytut zwraca uwagę na kluczowe dla organizacji pomocowych kwestie dotyczące sygnalistów. [1]

Organizacje pomocowe to podmioty niosące różnoraką pomoc potrzebującym. Organizacje te często mają charakter ponadnarodowy albo międzynarodowy. Oferują na przykład pomoc medyczną, edukacyjną, żywnościową, pomagającą w przetrwaniu ofiarom klęsk żywiołowych itp. Można tu wymienić takie znane powszechnie pomioty jak UNICEF, Lekarze bez Granic, organizacje Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, PAH. Organizacje pomocowe zazwyczaj bazują na środkach przekazywanych przez darczyńców i rządy państw. 

Sygnaliści są niezbędni organizacjom pomocowym do minimalizacji ryzyka oraz strat finansowych. Ich aktywność pomaga zapobiegać korupcji i innym nadużyciom. Organizacjom pomocowym, tak jak innym podmiotom, zależy na zgłaszaniu nieprawidłowości przez wewnętrzne kanały. Gdy dowiadują się o nich z mediów często informacja jest ograniczona do tego co zgłosił sygnalista i jak to zostało przedstawione przez dziennikarza. Nie ma jak uzupełnić wiedzy, a takie niepełne informacje mogą być niewystarczające do zlikwidowania nieprawidłowości i zapobieganiu ich występowania w przyszłości.

Niosąca pomoc szwedzka agencja Sida miała w 2021 roku na działania budżet ponad 26 mld koron (blisko 10 mld złotych). Był on pożytkowany w miejscach dużego ryzyka, czyli w krajach objętych konfliktem lub pokonfliktowych. Agencja zarejestrowała ponad 300 przypadków podejrzeń korupcji i innych nieprawidłowości, czyli ponad 11 przypadków na każdy miliard koron pomocy.

Spośród tych przypadków 12% zgłosili do agencji sygnaliści, a 77% organizacje partnerskie. Ze zgłoszonych przez te organizacje przypadków 29% pochodziło od sygnalistów. Ogółem tylko 3% nieprawidłowości wykryto dzięki audytom. Strona internetowa Sida oferuje zaszyfrowany sposób zgłaszania nieprawidłowości, a personel organizacji jest szkolony do właściwego wykorzystywania sygnałów o potencjalnych oszustwach.

Żeby zachęcić sygnalistów do zgłaszania nieprawidłowości potrzebny jest system, na który składa się polityka postępowania, procedury i kanały komunikacji zapewniające ochronę osób zgłaszających nieprawidłowości. W niektórych państwach prawo ogranicza zakres działania systemów sygnalizowania do osób pozostających w relacjach zawodowych, jednak organizacje pomocowe zwykle uznają te systemy jako dostępne dla wszystkich. Jest to uważane za dobrą praktykę, bo im węższy zakres ma system tym na ogół jest mniej skuteczny.

Im większe zaufanie potencjalnych sygnalistów budzi system whistleblowingowy tym większe jest prawdopodobieństwo, że wykorzystają go do zgłoszenia nieprawidłowości. Przygotowany w 2018 roku przez ONZ przegląd polityki sygnalistów wykazał, że osobisty strach i brak zaufania do systemu zgłoszeń były głównymi powodami niezgłaszania nieprawidłowości. [2]

W każdej organizacji bez względu na jej przygotowanie może dojść do korupcji. Procedury mogą zostać pominięte albo wykorzystane do własnych interesów. Identyfikowanie nieprawidłowości wśród pracowników niższego czy średniego szczebla często bywa proste, gdyż nad ich codzienną pracą czuwają przełożeni. Sytuacja może jednak wyglądać inaczej, jeśli za niewłaściwe działanie odpowiedzialne jest kierownictwo organizacji. Przygotowanie dobrego systemu dla sygnalistów może dać pracownikom niższego szczebla możliwość zrównoważenia tej relacji. Umożliwia im żądanie rozliczenia nieprawidłowości, za które odpowiada szefostwo. 

Thad Guyer prawnik z Government Accountability Project wspierający sygnalistów organizacji pomocowych na całym świecie wskazuje na mechanizm myślenia specyficzny dla organizacji pomocowych, który może im dodatkowo utrudniać zapobiegnie niepożądanym zachowaniom. „Organizacje, które wykonują dobrą pracę, utożsamiają wszystko, co robią, z dobrą pracą. ‘Moja decyzja jest słuszna, mimo że omija zasady’”. To swego rodzaju rozgrzeszanie może ułatwiać dokonywanie nadużyć.