Ryzyko sankcyjne. Co oznaczają sankcje gospodarcze dla przedsiębiorców?

Kim tak naprawdę jest kontrahent?

Przeprowadzenie faktycznego screeningu sankcyjnego kontrahenta jest jednak możliwe dopiero przy weryfikacji beneficjenta rzeczywistego. Powierzchowne sprawdzenie czy osoby i podmioty figurują na listach sankcyjnych jest niewystarczające i może stworzyć złudne poczucie bezpieczeństwa.

Sama analiza i weryfikacja często nie daje jednoznacznych wyników. Zwieńczeniem całego procesu powinna być analiza prawna stanu faktycznego. Tutaj organizacja może również natrafić na szereg wyzwań.

Już same źródła prawa naprzykrzają pewnych trudności. Wbrew pozorom, nie zawsze jest oczywistym, od kiedy dokładnie obowiązują dane przepisy. Przykładowo bywa, że rano ukazuje się ogłoszenie informujące o nowych sankcjach jakie zostaną nałożone jeszcze tego samego dnia, natomiast akt prawny publikowany jest dopiero wieczorem, co więcej z informacją, że sankcje gospodarcze wchodzą w życie jeszcze z dniem dzisiejszym.

Kolejnym wyzwaniem jest szybka analiza nowych przepisów. Rozporządzenia najczęściej wprowadzają zmiany do już istniejących regulacji, jednak publikowany nie jest tekst jednolity, a jedynie lista zmian. Tymczasem, żeby prawidłowo zrozumieć znaczenie nowych przepisów, niezbędne jest przeanalizowanie ich w kontekście całości danej regulacji.

Pojawiają się też wyzwania interpretacyjne, dotyczące tego jakie działania są objęte sankcjami. Przykładowo mieliśmy do czynienia z przypadkiem dotyczącym wsparcia w rozliczeniu płatności. Mimo iż sprawa dotyczyła transakcji zawartej jeszcze przed wprowadzeniem sankcji, okazało się, że takie działanie również może być zakazane, ponieważ może stanowić wsparcie w realizacji transakcji objętej obecnie sankcjami.

Innym źródłem problemów interpretacyjnych mogą być przepisy sankcyjne zakazujące sprzedaży towarów „do wykorzystania w Rosji”. Tymczasem niejednokrotnie weryfikacja pełnego stanu faktycznego jest utrudniona lub wręcz niemożliwa do przeprowadzenia. Takie sytuacje rodzą pytanie, jak daleko sięgające powinny być działania przedsiębiorcy, by wykazać należytą staranność w weryfikacji łańcucha transakcji i samego kontrahenta. 

Co oznaczają sankcje gospodarcze? Czy „prosta weryfikacja” pod kątem sankcji wystarczy?

W naszej pracy regularnie spotykamy się z sytuacjami, które jasno pokazują, że screening sankcyjny ma sens tylko wtedy, kiedy przeprowadzany jest kompleksowo i dogłębnie. W innym przypadku może on prowadzić do błędnych wniosków i złudnego poczucia bezpieczeństwa.

Dobrze uzmysławia to przypadek firmy, która poprosiła byśmy sprawdzili czy współpraca z jednym z kontrahentów, przedstawicielstwem handlowym zarejestrowanym w Łotwie, rodzi ryzyko sankcyjne (grafika nr 1).

Firma mając świadomość, że transakcje z tym podmiotem dotyczą towarów pochodzących z Rosji, dokonała prostego sprawdzenia i potwierdziła, że łotewskie przedstawicielstwo nie znajduje się bezpośrednio na listach sankcyjnych. Jednak przy bliższej analizie całości wielopoziomowej struktury własnościowej, obejmującej dwie firmy z Rosji, dwie z Cypru i jedną z Brytyjskich Wysp Dziewiczych, zidentyfikowaliśmy, że beneficjentem rzeczywistym jest osoba wpisana niedawno na listę sankcyjną. Nie było to jednak proste zadanie. Często dostępność informacji o strukturze własnościowej jest niska, szczególnie w przypadku podmiotów zarejestrowanych w rajach podatkowych. Warto wtedy zwrócić się do kontrahenta o odpowiednie dokumenty i informacje. Brak uzyskania od niego odpowiedzi na to zapytanie również może być cenną informacją. 

Przedsiębiorstwa z byłych republik radzieckich często posiadają przedstawicielstwa w krajach bałtyckich. Firmy te wyglądają na pierwszy rzut oka dość wiarygodnie, są to podmioty unijne, które na pozór nie budzą wątpliwości. W omówionym przykładzie dodatkową trudnością było to, że struktura właścicielska wkracza w obszar krajów gdzie istnieją mechanizmy pozwalające na skuteczne ukrycie tożsamości prawdziwych właścicieli w ramach spółek fasadowych, np. poprzez zarejestrowanie firmy na tzw. „nominee shareholders” (formalnych/pozornych udziałowców) i oddelegowanie do zarządzania firmą tzw. „nominee directors” (formalnych/pozornych członków zarządu). Podobne cechy mają pewne brytyjskie spółki partnerskie (LLP - limited liability partnership i LP - limited partnership). Bardzo ważne jest by zdać sobie sprawę, że pozory mogą mylić, a taka firma, zgodnie z potoczną nazwą, może być tylko fasadą.

Listy sankcyjne, sankcje sankcjom nierówne

Istotne jest również to na jakich listach sankcyjnych figuruje dany kontrahent. W innym przypadku analizowaliśmy strukturę polskiego dostawcy, którego właścicielem jest firma z Singapuru (grafika nr 2).

Odkryliśmy, że podmiot ten został objętymi sankcjami, ale jedynie przez Ukrainę. Jednocześnie, żaden z beneficjentów rzeczywistych stojących za tą firmą nie figurował na żadnych listach sankcyjnych. Po bliższej analizie okazało się, że firma trafiła na ukraińską listę sankcyjną, bo, pomimo otrzymania licznych monitów ze strony Ukrainy, odmówiła zaprzestania działalności handlowej w obszarze Krymu po 2014 roku. Firma prowadziła tam działalność na długo wcześniej. Wpisu na ukraińską listę sankcyjną dokonano w 2021 roku, nie miało to więc związku z bieżącą sytuacją. Firma ta nie widnieje na żadnej innej liście sankcyjnej.