„Druga strona medalu: analiza przestępczości finansowej i gospodarczej”

We wrześniu 2023 r. Europol opublikował raport „Druga strona medalu: analiza przestępczości finansowej i gospodarczej”. Raport przedstawia ocenę głównych przestępstw finansowych i gospodarczych dotykających UE, takich jak pranie pieniędzy i korupcja. 

PRANIE PIENIĘDZY, FINANSOWANIE PRZESTEPCZOŚCI I KORUPCJA JAKO MACHINA PRZESTĘPSTWA

Jak wynika z raportu Europolu, około 70% organizacji przestępczych wykorzystuje podstawowe techniki prania pieniędzy, a 60% korupcję jako podstawowe narzędzia swojej działalności. Pozostali korzystają z profesjonalnych systemów bankowości podziemnej (więcej o tym poniżej). Osoby zajmujące się praniem pieniędzy to osoby fizyczne i przedsiębiorcy, którzy oferują swoje usługi organizacjom przestępczym. Zwykle obsługują jednocześnie wiele organizacji, a ich prowizja wynosi około 5-20% wypranej sumy. Osoby zajmujące się praniem pieniędzy współpracują zarówno z obywatelami UE, jak i grupami spoza UE (głównie z Europy Wschodniej, Bliskiego Wschodu, Azji i Afryki). Wykorzystują liczne metody i techniki, aby ukryć pochodzenie nielegalnych środków i tożsamość ostatecznych beneficjentów.

Nieformalne systemy transferu wartości – bankowość podziemna

Nieformalny system transferu wartości (IVTS), zwany także bankowością podziemną, to mechanizm często stosowany w przemycie migrantów i handlu narkotykami. Głównym celem tego procesu jest transfer środków lub ich równowartości w różnego rodzaju towarach na rzecz osoby trzeciej zlokalizowanej w innym miejscu. Jedną z najpopularniejszych gałęzi tego procesu jest hawala. Hawala jest popularna wśród kantorów wymiany walut i biur podróży. Najczęściej osoby będące migrantami korzystają z wyżej wymienionych branż by przesyłać pieniądze do swojego kraju pochodzenia. Hawala działa poza oficjalnym systemem finansowym i korzysta z tych gałęzi biznesu, które są w stanie bez wzbudzania podejrzeń transferować pieniądze i dobra za granicę.

Przemyt gotówki

Kolejną metodą przestępców na unikanie raportowania aktywności finansowej jest przemyt gotówki. W tej metodzie pieniądze zazwyczaj przekazywane są fizycznie za pośrednictwem kurierów rekrutowanych przez organizacje przestępcze i koordynowanych przez menedżerów regionalnych. Gotówka będąca przedmiotem przemytu jest tymczasowo przechowywana w skrytkach, aby ostatecznie zostać przetransportowana różnymi sposobami, w tym transportem drogowym i lotniczym, do ostatecznego odbiorcy. W UE regularnie dochodzi do konfiskat gotówki na dużą skalę. Z uwagi zawieszenie lotów z Europy do Rosji i Ukrainy odnotowano wzrost zjawiska przemytu droga lądową.

Finansowe słupy

Słupy to osoby często nieświadome działalności przestępczej, w której uczestniczą. Bardzo często rekrutowani są poprzez media społecznościowe. Rolą słupów jest przesyłanie nielegalnie pozyskanych pieniędzy np. z oszustw internetowych, pomiędzy kontami, zarówno w kraju, jak i za granicą. Są częścią złożonej grupy przestępczej, a ich działania mają kluczowe znaczenie dla maskowania prawdziwych beneficjentów działalności przestępczej.

Trade-based money laundering (TBML)

TBML jest istotną częścią mechanizmu prania pieniędzy. Proces ten umożliwia przestępcom legalny przepływ pieniędzy z kryminalnej działalności. Przestępcy zaangażowani w TBML wykorzystują towary i usługi takie jak: pojazdy używane, metale, odzież, sprzęt budowlany, wyroby medyczne, nieruchomości, złoto, odzież, dzieła sztuki. Działają w wielu jurysdykcjach, wymieniając pieniądze z nielegalnych źródeł na towary komercyjne. Przestępcy posługują się fałszywymi, zaniżonymi lub zawyżonymi fakturami wystawianymi przez zaangażowanych pośredników zewnętrznych, często prowadzących działalności niezwiązane stricte z przestępczym procederem. Proces ten wymaga znacznych nakładów finansowych, dlatego jest to metoda często stosowana przez kartele narkotykowe, które mogą pokryć wszystkie niezbędne koszty operacji.

Aktywa cyfrowe

Organizacje przestępcze chętnie wykorzystują nowoczesne technologie (np. kryptowaluty), aby uniknąć konsekwencji prawnych i zmaksymalizować zyski. Aktywa cyfrowe zostały uznane za doskonałe narzędzie do przeprowadzania oszustw i cyberataków. Pierwszym krokiem jest konwersja pieniędzy fiducjarnych , czyli walut używanych jako powszechne, oficjalne  środki płatnicze na kryptowaluty. Aby przeprowadzić tę część procederu, przestępcy potrzebują wielu kont na platformach wymiany kryptowalut. Często wykorzystują słupy do deponowania pieniędzy na platformach. Organizacje przestępcze mają świadomość ułomności procesu KYC w przestrzeni usług kryptowalutowych i korzystają z tego posługując się fałszywymi dokumentami np. dowodami osobistymi czy paszportami podczas zakładania rachunków. Konta pozostają otwarte przez krótki czas. Po konwersji pieniądza fiducjarnego na kryptowalutę, następuje transfer aktywów na portfele cyfrowe, które znajdują się poza oficjalnym systemem finansowym. Po dokonaniu operacji rachunki są zamykane. Przestępcy alternatywnie zakładają też firmy internetowe akceptujące płatności w kryptowalutach, dzięki tej możliwości mogą łączyć pieniądze pochodzące z przestępstw, z tymi z legalnej działalności. Inną formą aktywów cyfrowych wykorzystywaną w praniu pieniędzy jest NFT, który umożliwia sprzedaż przedmiotów cyfrowych np. obrazów czy postaci z gier za pośrednictwem systemu blockchain. Za tymi przedmiotami przestępcy mogą ukrywać narkotyki, broń i inne nielegalne źródła dochodu.

Oszustwo na ‘’help desk’’

Oszustwa związane z pomocą techniczną są wymierzone w osoby fizyczne i instytucje bankowe. Oszuści korzystający z narzędzi informatycznych kontaktują się ze swoimi ofiarami podając się za pracowników banku. Twierdzą, że bank wykrył problemy z ich kontem bankowym i oferuje zdalne wsparcie w celu rozwiązania problemu. Aby przeprowadzić tę procedurę, oszuści łączą się zdalnie z urządzeniami ofiary. Ta operacja pozwala zainstalować złośliwe oprogramowanie umożliwiające kradzież loginów i haseł. Dzięki skradzionym danym przestępcy są w stanie wyczyścić konta bankowe, a nawet aplikować o kredyty.

Oszustwa matrymonialne

Powyższy typ oszustw ma swoje źródło w aplikacjach. Oszuści działający na całym świecie wykorzystują zdjęcia prawdziwych osób, podając się za obywateli państw dotkniętych wojną lub żołnierzy albo wolontariuszy działających na misjach humanitarnych. Aby zdobyć zaufanie, nawiązują intymną relację ze swoją ofiarą. Proces może trwać niekiedy nawet rok. Kiedy już zyskają zaufanie, proszą o więcej informacji osobistych i finansowych. Po zaangażowaniu ofiary w bliską relację, oszuści z dowolnego powodu proszą o pilny przekaz pieniężny. Może być to choroba, problemy prawne, lukratywne inwestycje. Zwykle do realizacji przelewu podają numer konta prowadzonego w kraju trzeciego świata. Po otrzymaniu pieniędzy oszuści wymyślają kolejne powody argumentujące potrzebę kolejnych przelewów do czasu, kiedy ofiara zorientuje się, że padła ofiarą przestępstwa.

E-commerce

Ten rodzaj oszustwa wykorzystuje legalne firmy, a raczej ich logo. Oszuści wykorzystując specjalistów z branży IT podrabiają prawdziwe strony sklepów i serwisów internetowych. Celem tego przestępstwa jest wyłudzenie pieniędzy użytkownika, który jest przekonany, że dokonuje zakupów w prawdziwym sklepie internetowym. Czasami kradzieży ulegają także dane kart płatniczych. Do dokonania tego typu oszustwa wykorzystuje się jest phishing. Osoby i firmy nieświadome potencjalnego zagrożenia klikają w reklamę przesłaną e-mailem i przenoszone są do fałszywego sklepu. Alternatywą są też reklamy w social mediach, jak również wysoko pozycjonowane w wyszukiwarkach adresy fałszywych stron internetowych.

Korupcja

Przestępcy muszą tworzyć sieć powiązań i zależności, aby unikać wymiaru sprawiedliwości. Jednym z najpotężniejszych narzędzi jest korupcja. Zorganizowane grupy przestępcze płacą ogromne sumy za ochronę infrastruktury krytycznej, np. portów, które są ważnym elementem w przemycie narkotyków. W tym celu kartele narkotykowe opłacają funkcjonariuszy policji i straży granicznej. Dzięki tej współpracy mają zapewniony swobodny przepływ nielegalnych substancji na wielką skalę bez żadnych kontroli. Skorumpowani funkcjonariusze organów ścigania odgrywają kluczową rolę w toczących się dochodzeniach, ponieważ są w posiadaniu wrażliwych informacji. Wyżsi funkcjonariusze policji i administracji publicznej mogą informować przestępców o postępie dochodzenia, jak również kierować je na zupełnie inny tor czy też zacierać ślady i niszczyć dowody. W niektórych przypadkach korupcja łączy się z szantażem i zastraszaniem, zwłaszcza gdy skorumpowana osoba żąda zakończenia współpracy.

Inwestowanie w legalne sektory gospodarki

Grupy przestępcze inwestują wyprane pieniądze w towary ruchome o wysokiej wartości, takie jak biżuteria, nieruchomości, metale szlachetne, aktywa cyfrowe i luksusowe samochody. Czasami nielegalne pieniądze trafiają do klubów piłkarskich. Kierunek ten nie wydaje się być bezpośrednio powiązany z praniem pieniędzy, jednakże przestępcy mogą występować w roli sponsorów klubów piłkarskich. Kluby mogą być przejmowane przez przedstawicieli firm zlokalizowanych w jurysdykcjach offshore i krajach wysokiego ryzyka. Kluby piłkarskie to interesująca inwestycja z perspektywy przestępców. Transferom piłkarzy towarzyszą ogromne kwoty sięgające nawet dziesiątek milionów euro. W tak ogromnej kwocie można ukryć także rozliczenia nielegalnych interesów, np. handel narkotykami, bronią czy ludźmi.

Wnioski

Najprężniej działające rynki przestępcze – takie jak handel narkotykami, przemyt migrantów i oszustwa finansowe – generują miliardy euro nielegalnych dochodów rocznie. Szacuje się, że w latach 2020 i 2021 w państwach członkowskich UE konfiskowano mienie pochodzące z przestępstwa o wartości średnio 4,1 mld EUR rocznie. Inwestycja miliardów euro z wypranych nielegalnych zysków w legalną gospodarkę zakłóca konkurencję i ogólną dynamikę otoczenia wolnorynkowego, ostatecznie utrudniając rozwój gospodarczy. Przestępstwa finansowe i gospodarcze mają wymiar zewnętrzny i jako takie nie ograniczają się wyłącznie do UE, ale stanowią problem o skali globalnej. Głównym celem jest Unia Europejska, ze swoją silną gospodarką i wysokim standardem życia. W nadchodzących latach konsekwencje globalnego kontekstu wielokryzysowego i dalszy rozwój technologiczny będą nadal wpływać na to, jak siatki przestępcze zaangażowane w przestępstwa finansowe i gospodarcze będą mogły realizować swoje interesy.