Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Prace ruszyły

Podmioty zbiorowe będzie można łatwiej pociągnąć do odpowiedzialności
 

Wydaje się, że najważniejszą zmianą wprowadzaną przez projekt nowelizacji w stosunku aktualnie obowiązującej wersji jest wykreślenie art. 3–5. Przepisy te w swej istocie zakładają, że aby móc pociągnąć podmiot zbiorowy do odpowiedzialności, należy najpierw skazać w prawomocnym wyroku osobę, która w imieniu tego podmiotu działała. Jest to tzw. zasada prejudykatu stanowiąca główny fundament, na którym oparte są aktualne przepisy. Zgodnie więc z projektowanymi przepisami podmiot zbiorowy będzie odpowiadał z ustawy niezależnie od tego, czy zostało zakończone postępowanie przeciwko osobie działającej w jego imieniu, która dopuściła się czynu zabronionego. Istotne jest to, że czyn zabroniony pozostawał w bezpośrednim związku z prowadzoną przez podmiot zbiorowy działalnością, a sam czyn przyniósł lub mógł przynieść podmiotowi korzyść (w tym także korzyść niemajątkową). Ciążące na podmiotach ryzyko spotęgowane jest także przez fakt, iż nowelizacja zakłada aż 6‑krotny wzrost kar, jakie sąd może nałożyć na podmiot zbiorowy. Aktualne przepisy określają maksymalną karę na 5 mln zł, przy czym nie może to być więcej niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Projektowane przepisy usuwają próg 3% przychodu, podnosząc jednocześnie maksymalny poziom możliwej kary do 30 mln zł. Projekt ponadto uchyla katalog kar stanowiących podstawę pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Podstawę taką będzie mogło zatem stanowić każde przestępstwo i przestępstwo skarbowe.
 

Skuteczny compliance wesprze podmioty zbiorowe
 

Pomimo że projektowane przepisy w znaczący sposób zwiększają poziom ryzyka związanego z pociągnięciem podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności, to warto jednak zauważyć, że projekt wprowadza pewne mechanizmy ograniczające to ryzyko. Gdyby pokusić się o próbę podsumowania tych mechanizmów w jak największym skrócie, to brzmiałoby to „compliance”, a w zasadzie „skuteczny compliance”. Projektodawca wskazał bowiem, że warunkiem ponoszenia przez podmiot zbiorowy odpowiedzialności z tytułu ustawy jest:

• brak należytej staranności w wyborze osoby, która dopuściła się czynu zabronionego albo w nadzorze nad tą osobą, albo
• taka organizacja działalności podmiotu zbiorowego, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego tzn. nie zostały wprowadzone odpowiednie procedury, które określałyby zakres odpowiedzialności oraz zasady nadzoru oraz zasady postępowania na wypadek popełnienia czynu zabronionego.

Z kolei wykazanie, że wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w imieniu podmiotu zbiorowego lub w jego interesie zachowały należytą staranność ma przyczyniać się do zmniejszenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Ponadto w przypadku, gdy podmiot zbiorowy sam zawiadomi organy ścigania o popełnieniu czynu zabronionego oraz poda istotne okoliczności tego czynu, wówczas sąd będzie mógł zwolnić taki podmiot z odpowiedzialności. W przypadku, gdy przeciwko podmiotowi zbiorowemu zostanie wszczęte postępowanie, będzie on miał możliwość – pod pewnymi warunkami – dobrowolnie poddać się karze. Jednym z warunków skorzystania przez podmiot zbiorowy z tej możliwości ma być uiszczenie kwoty, która odpowiadała będzie co najmniej najniższej karze pieniężnej grożącej za czyn zabroniony, nie wyższej jednak niż 5 mln zł.
 

Podsumowując, jeżeli ustawa zostanie wprowadzona w zaproponowanym kształcie, wówczas będzie miała ogromny wpływ na duże podmioty funkcjonujące na polskim rynku, tym bardziej biorąc pod uwagę niedawne zmiany w Kodeksie spółek handlowych związane z wprowadzeniem tzw. prawa holdingowego, które m.in. zwiększa uprawnienia organów nadzoru w spółkach. Nowe ryzyka wynikające z proponowanej nowelizacji ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (UOPZ) w połączeniu z poszerzonymi uprawnieniami nadzorczymi mogą postawić wiele zarządów przed wyzwaniem dowiedzenia należytej staranności w organizacji reprezentowanych przez nie podmiotów i w efekcie minimalizacji ciążącego na nich ryzyka prawnego. Odpowiedzią na te wyzwania może być ustanowienie funkcji compliance oraz wdrożenie poufnych systemów zgłaszania nieprawidłowości. 
 

O wszelkich zmianach w projekcie będziemy Państwa jak zawsze informować na bieżąco w dalszej komunikacji.