Kto podpisuje czynny żal? Jak napisać i w jakich okolicznościach go złożyć?

Co to jest czynny żal?

Naruszenie obowiązków wynikających z prawa podatkowego może wiązać się z ryzykiem odpowiedzialności osobistej na gruncie Kodeksu karnego skarbowego (dalej: KKS). Kodeks przewiduje jednak kilka możliwości, które pozwalają sprawcom przestępstw skarbowych lub wykroczeń uwolnić się od ryzyka tej odpowiedzialności.

Jedną z tych możliwości jest złożenie tzw. czynnego żalu (art. 16 KKS). Czynny żal to zawiadomienie, w którym sprawca ujawnia organowi ścigania istotne okoliczności popełnionego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Zawiadomienie można złożyć na piśmie albo ustnie do protokołu.

Czynny żal – wzór

Nie ma oficjalnego, urzędowego wzoru czynnego żalu, ale jeśli składany jest na piśmie, musi spełniać wymogi formalne, czyli:

• wskazywać organ, do którego jest skierowany,
• wskazanie sprawy, której dotyczy,
• oznaczenie osoby lub osób składających czynny żal (w tym ich adres i inne dane kontaktowe),
• datę i podpisy składających oraz
• treść (opis okoliczności czynu i wskazanie ewentualnych osób współdziałających).

Kiedy czynny żal uwolni od odpowiedzialności osobistej?

Chcąc, by czynny żal był skuteczny, czyli stanowił przeszkodę do wszczęcia postępowania karnego skarbowego przeciwko osobie go składającej, musi on spełniać kilka warunków.

W przypadku czynów zabronionych polegających na uszczupleniu należności publicznoprawnej warunkiem takim jest uiszczenie w całości wymaganej należności w terminie wyznaczonym przez organ postępowania przygotowawczego. Dodatkowe warunki są przewidziane w odniesieniu do sytuacji, w których przedmioty podlegają przepadkowi. 

Kiedy czynny żal NIE będzie skuteczny?

Kolejnym warunkiem jest właściwy czas, w którym złożony jest czynny żal. Czynny żal nie będzie skuteczny, gdy zostanie złożony:

• w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, lub
• po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Ponadto czynny żal nie uwolni od odpowiedzialności pewnych kategorii sprawców, czyli:

• kierujących wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
• tych, którzy wykorzystując uzależnienie od siebie innej osoby, polecili jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;
• organizatorów lub kierujących zorganizowanymi grupami przestępczymi (chyba że czynny żal złożą wraz z nim wszyscy członkowie grupy);
• nakłaniających inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Jak złożyć czynny żal i na co uważać w trakcie jego składania?

Może się zdarzyć, że złożenie czynnego żalu – zamiast korzyści – przyniesie więcej szkód. Z tego powodu trzeba starannie przemyśleć treści czynnego żalu, w szczególności – wobec wymogu ujawnienia osób współdziałających w popełnieniu czynu – prawidłowo zidentyfikować współsprawców. Należy też pamiętać, że jeśli wskazane przez sprawcę osoby współdziałające nie złożą czynnego żalu wspólnie z nim, sytuacja ta może być potraktowana przez organy ścigania jako zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa skarbowego (wykroczenia skarbowego) i skutkować skierowaniem postępowania karnego skarbowego wobec współdziałających. 

W przypadku zawiadomienia o czynach polegających na uszczupleniu należności publicznoprawnej warto zabezpieczyć środki finansowe na zapłatę uszczuplonej należności na wezwanie organu ścigania. Zapłaty można również dokonać bez takiego wezwania – z własnej inicjatywy.

Czynny żal – kiedy należy go złożyć?

Istotny jest również moment, w którym składany jest czynny żal. W szczególności nie spełni swojego celu zawiadomienie złożone w momencie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego (wykroczenia skarbowego). Co więcej, w takiej sytuacji czynny żal może mieć nawet rezultat przeciwny do zamierzonego, tj. skutkować wszczęciem postępowania karnego skarbowego przeciwko zawiadamiającemu.