6 min. czytania 5 wrz 2024
zdjęcie do artykułu: Jak państwa członkowskie UE podchodzą do implementacji dyrektywy dotyczącej raportowania zrównoważonego rozwoju

Dekarbonizacja ciepłownictwa systemowego w Polsce – szanse i wyzwania

Autorzy
Dariusz Kryczka

EY Polska, Kancelaria EY Law, Partner, Lider Centrum Kompetencyjnego Europejskiego Zielonego Ładu EY

Partner w Kancelarii EY Law w Zespole Energetyki i Zrównoważonego Rozwoju. Ekspert ds. energii i klimatu.

Zuzanna Staniszewska

EY Polska, Kancelaria EY Law, Energy & Sustainability, Managing Associate (Manager)

Prowadzi projekty z zakresu doradztwa prawnego i regulacyjnego w zakresie energetyki, transformacji przemysłu, klimatu i zrównoważonego rozwoju.

Aleksandra Wałach

EY Polska, Kancelaria EY Law, Energy & Sustainability, Junior Associate

Aleksandra Wałach jest Junior Associate w Kancelarii EY Law specjalizującą się doradztwie prawnym i regulacyjnym w obszarze energetyki, zielonej transformacji i zrównoważonego rozwoju.

6 min. czytania 5 wrz 2024

Dekarbonizacja sektora ciepłowniczego wymaga skoordynowanych działań na poziomie krajowym i lokalnym, a także zapewnienia źródeł jej finansowania. Głównym wyzwaniami jakie stoi przed sektorem ciepłownictwa w Polsce są wysokie koszty modernizacji - przebudowa istniejących systemów ciepłowniczych, w tym przejście na odnawialne źródła energii, która wymaga znacznych inwestycji.

Dla poprawy sytuacji finansowej, ciepłownictwo potrzebuje kluczowych zmian legislacyjnych, które usprawnią, a w wielu przypadkach wręcz umożliwią proces inwestycyjny. Do realizacji tych postulatów ważne jest wykorzystanie szansy jaką stanowią trwające prace nad Strategią dla ciepłownictwa do 2030 r. oraz rewizja Polityki energetycznej Polski do 2040 r., będzie to okazja do uwzględnienia kluczowych zmian dla polskiego ciepłownictwa.

Ciepłownictwo w Polsce

Krajowy sektor ciepłowniczy dzieli się na dwa główne podsektory: ciepłownictwo systemowe regulowane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki oraz ciepłownictwo niesystemowe – pozostała część sektora, w której największą grupę stanowią indywidualne źródła ciepła w gospodarstwach domowych.

Oba podsektory są źródłem wysokiej emisyjności w Polsce, bazując na paliwach węglowych, których udział stanowił 66,2% paliw zużywanych w źródłach ciepła[1]. Gwałtowny wzrost cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla w ostatnich latach spowodował podwyższenie kosztów dla przedsiębiorstw ciepłowniczych, co nie ma wystarczającego odzwierciedlenia w taryfach i prowadzi do pogorszenia sytuacji finansowej i rentowności tych zakładów. Koszty ciepłownictwa systemowego są uzależnione od ukształtowania taryf, które są kształtowane w dużej mierze przez decyzje polityczne Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz administracyjne Urzędu Regulacji Energetyki. Dodatkowo barierą dla rozwoju ciepłownictwa systemowego jest uznawanie danego systemu ciepłowniczego za „efektywny”. Niezbędne jest zatem przeprowadzenie transformacji sektora w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i zrównoważonej.

Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Klimatu i Środowiska transformację sektora w Polsce mają wytyczać 3 główne dokumenty: Strategia dla ciepłownictwa do 2030 r. z perspektywą do 2040 r. [2], której przyjęcie resort planuje do końca 2024 r., a także rewizja dwóch dokumentów kluczowych z perspektywy rozwoju polskiego sektora energetycznego: Polityki energetycznej Polski do 2040 r. [3] oraz Krajowego Planu na Rzecz Energii i Klimatu [4]. Duży wpływ na dalszy rozwój ciepłownictwa będzie miało także wykorzystanie środków z Krajowego Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) [5]. W ramach niego znalazła się pula finansowania, przeznaczona na transformację ciepłownictwa. Rewizja KPO została przyjęta w lipcu 2024 r. przez Komisję Europejską [6].

Priorytetem dla Polski jest dostosowanie przepisów krajowych do regulacji unijnych (rewizji dyrektyw EU ETS [7], EED [8], oraz RED III [9] i EPBD [10]), które wymuszają stopniowe odchodzenie od węgla i promują zrównoważone źródła energii, tak aby transformacja energetyczna stała się rzeczywistością.

Newsletter Prawny

Subskrybuj newsletter i otrzymuj aktualne informacje o zmianach w prawie dotyczących polskiego biznesu.

Zapisz się

Polska Strategia dla ciepłownictwa do 2030 r. z perspektywą do 2040 r.

Strategia dla ciepłownictwa jest sektorowym dokumentem planistycznym, który nie został jeszcze oficjalnie przyjęty w krajowym porządku prawnym, jednak to właśnie ona powinna określić szczegółową strategię dekarbonizacji sektora. Dlatego też prace nad Strategią i jej przyjęcie w ostatecznym kształcie jest niezbędne dla wypełnienia celów neutralności klimatycznej w sektorze. Według ostatniego badania Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie tylko ok. 20% przedsiębiorstw ciepłowniczych spełnia kryterium efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego lub chłodniczego [11].

Strategia została przekazana przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska do konsultacji publicznych w 2022 r., a obecnie zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa po zmianach rządowych w Polsce następuje powrót do dyskusji i dalszych działań w celu jego wdrożenia. Dokument ma uwzględnić kluczowy wymóg zapewnienia bezpieczeństwa technicznego i ekonomicznego dostaw ciepła dla odbiorców, przy jednoczesnym podkreśleniu zasadniczej roli samorządu lokalnego jako podmiotu odpowiedzialnego za organizację tych dostaw. Szczególny nacisk ma być położony na aspekt suwerenności energetycznej.

Głównymi celami Strategii dla ciepłownictwa są:

  • rozwój ciepłownictwa i kogeneracji, oraz
  • poprawa efektywności energetycznej.

Strategia wyznacza horyzont działań na 2030 oraz 2040 rok. Prognozowane są 3 scenariusze, przy czym w obecnym uwarunkowaniu rynkowym i regulacyjnym warto mieć na uwadze przede wszystkim scenariusz optymalnej transformacji prowadzący do osiągnięcia celów dla ciepłownictwa ustalonych w Polityce Energetycznej Polski do 2040 r.

W pierwszej kolejności założenia do zrealizowania do 2030 r. to:

  • 85% efektywnych systemów ciepłowniczych; 
  • wzrost udziału OZE w całym sektorze do poziomu 28,4%;
  • spadek emisji CO2 o co najmniej 34%;
  • zwiększona rola kogeneracji - 5,1 GWe nowych mocy;
  • 1,5 mln nowych gospodarstw domowych przyłączonych do sieci;
  • zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstw – nowe modele świadczenia usług i nowe zasady taryfowania;
  • implementacja nowych technologii – obniżenie temperatury nośnika, chłód sieciowy, termiczne przekształcanie odpadów, magazyny ciepła, gazy zdekarbonizowane, pompy ciepła.

Założenia na 2040 r. to natomiast:

  • oczekiwany dalszy, dynamiczny wzrost udziału OZE;
  • postępująca elektryfikacja ciepłownictwa;
  • wzrost udziału gazów zdekarbonizowanych zasilających wysokosprawną kogenerację;
  • wdrożenie systemów ciepłowniczych nowej generacji – rozporoszone źródła, budynki plus-energetyczne, inteligentne sieci.

Biorąc pod uwagę pilną potrzebę ograniczenia emisyjności sektora ciepłownictwa systemowego i dążenie do osiągnięcia gospodarki neutralnej klimatycznie zgodnie z założeniami Pakietu Fit for 55 jak najszybsze wprowadzenie Strategii dla ciepłownictwa jest w Polsce niezbędne. Najlepszym rozwiązaniem byłoby opracowanie jej i przyjęcie do końca roku, zgodnie z terminem zapowiadanym przez resort, dzięki czemu Strategia mogłaby być realizowana od kolejnego roku taryfowego.

Wyzwania dla sektora ciepłowniczego na drodze zielonej transformacji

Priorytetem dla rozwoju systemów ciepłownictwa ma być redukcja strat ciepła w sieciach oraz obniżeniu temperatur nośnika ciepła, co umożliwi integrację różnych technologii rozproszonych źródeł energii odnawialnej [12]. Zarządzanie wieloma instalacjami w systemie ciepłowniczym może stać się możliwe dzięki wdrożeniu inteligentnych sieci ciepłowniczych oraz zaawansowanych systemów zarządzania podażą i popytem na ciepło. W efekcie prowadzonych działań, emisja CO2 z koncesjonowanego ciepłownictwa systemowego do 2030 roku powinna zmniejszyć się o co najmniej 34% w porównaniu z poziomem z 2019 roku. Wśród najważniejszych wyzwań dla sektora warto wskazać:

  • dostosowywanie systemów do statusu efektywnych systemów ciepłowniczych, a zatem takich których co najmniej w 50% energię ze źródeł odnawialnych lub w 50% ciepło odpadowe, lub w 75% ciepło pochodzące z kogeneracji, lub w 50% wykorzystuje się połączenie ww. energii i ciepła [13].

W celu wypełnienia wszystkich stawianych przed sektorem wyzwań, oszacowano konieczność budowy następujących jednostek:

  1. budowa nowych źródeł kogeneracyjnych 5 100 MWe;
  2. modernizacja istniejących źródeł kogeneracyjnych - ok. 5 000 MWe;
  3. budowa źródeł ciepła z wykorzystaniem energii odnawialnej - ok. 8 000 MWt
  4. Pozostałe technologie produkcji ciepła, czuli m.in. odzysk ciepła, magazyny ciepła, zagospodarowanie odpadów – ok. 1500 MWt [14].

Zatem, dla osiągnięcia statusu efektywnego systemu ciepłowniczego konieczna jest wymiana dużej liczby źródeł powiązana ze zmianą stosowanego paliwa [15].

  • zwiększanie produkcji energii ze źródeł odnawialnych - w ciepłownictwie systemowym konieczne jest wprowadzenie działań, które pozwolą na efektywne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii przy jednoczesnym zachowaniu stabilności dostaw ciepła. Transformacja ciepłownictwa w kierunku OZE wymaga odpowiedniego dostosowania zarówno konfiguracji źródeł energii, jak i sieci dystrybucyjnych. W dużych systemach ciepłowniczych zazielenianie systemu możliwe będzie przede wszystkim na poziomie sieci dystrybucyjnej, a zatem zastosowanie pomp ciepła.
  • zmiana modelu taryfowania - zmieniające się otoczenie regulacyjne oraz rosnące znaczenie OZE wymagają nowego podejścia do kształtowania taryf dla ciepła. Zmiany konieczne do wprowadzenia powinny uwzględnić wprowadzenie modelu taryfowego opartego na większym zastosowaniu metod analizy porównawczej (benchmarkingu) w celu poprawy efektywności i przejrzystości taryf oraz ustalić cenę pułapową – maksymalną możliwą do ustalania w umowach z odbiorcami ciepła, co ma chronić konsumentów przed nadmiernymi wzrostami cen, jednocześnie zapewniając przedsiębiorstwom energetycznym odpowiedni zwrot z inwestycji.

Finansowanie zielonej transformacji sektora ciepłownictwa

W 2022 roku rentowność brutto branży kształtowała się całościowo na poziomie minus 22% [16]. W Polsce obserwowany jest zatem problem sprzężenia – pogarszanie się sytuacji ekonomicznej sektora wpływa na brak inwestycji w transformację ciepłownictwa, co ma bezpośrednie przełożenie na niestabilne ceny ciepła. Jak wskazuje prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie „Jeśli płynność finansowa firm ciepłowniczych się nie poprawi, na wpływ ma też kształtowanie odpowiedniego modelu taryfowego jak wskazaliśmy powyżej, to sektor ciepłowniczy nie zrealizuje transformacji, a ceny ciepła będą nadal rosły” [17]. Remedium mogą stanowić środki przeznaczane na transformację energetyczną, dostępność funduszy unijnych i sprawne ogłoszenie oraz przeprowadzenie naborów wniosków o dofinansowanie.

Fundusze z jakich mogą skorzystać polscy przedsiębiorcy w kontekście transformacji energetycznej to m.in.:

  • Fundusz Modernizacyjny i Fundusze Narodowego Funduszu Gospodarki, a szczególnie program „OZE źródło ciepła dla ciepłownictwa” [18], który ruszył w kwietniu 2024 r. Celem programu jest wspieranie inwestycji dotyczących wytwarzania energii cieplnej z odnawialnych źródeł. Do dofinansowania kwalifikują się instalacje, z których co najmniej 70% ciepła użytkowego wytworzonego w jednostce OZE w roku kalendarzowym zostanie wprowadzone do publicznej sieci ciepłowniczej.
  • LIFE Clean Energy Transition [19]
  • Horizon Europe [20]
  • Dodatkowo duży potencjał finansowania zielonej transformacji sektora ciepłownictwa mają także:
  • Zielone obligacje (green bonds) - instrumenty o stałym dochodzie przeznaczone do wspierania projektów związanych z klimatem lub środowiskiem - mają finansować lub refinansować inwestycje, projekty, wydatki lub aktywa pomagające w rozwiązywaniu problemów klimatycznych i środowiskowych.
  • Partnerstwa publiczno-prywatne (PPP) - formuła ta jest metodą realizowania przedsięwzięć inwestycyjnych oraz świadczenia usług publicznych polegającą na współpracy pomiędzy przedsiębiorcami i sektorem publicznym. Przedsiębiorstwa prywatne mogą w takich partnerstwach realizować projekty modernizacji systemów ciepłowniczych, instalacji OZE lub budowy instalacji kogeneracyjnych, a dzięki współpracy z sektorem publicznym, firma może zminimalizować swoje ryzyko finansowe i operacyjne, a jednocześnie czerpać zyski z długoterminowej eksploatacji infrastruktury.

Podsumowanie

Dekarbonizacja ciepłownictwa systemowego ma strategiczne znaczenie dla Polski w kontekście zbliżania się do celów neutralności klimatycznej Unii Europejskiej. Powinna być realizowana poprzez poprawę efektywności ciepłownictwa, a przede wszystkim budowę i przekształcenie istniejących systemów w efektywne energetycznie systemy ciepłownicze, co oznacza większe wykorzystanie niskoemisyjnych źródeł energii. Celem jest aby w 2030 r. co najmniej 85% spośród systemów ciepłowniczych lub chłodniczych, w których moc zamówiona przekracza 5 MW spełniało kryteria efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego [21]. Aby osiągnąć zamierzone rezultaty, niezbędne są kompleksowe działania, które umożliwią przekształcenie obecnych systemów ciepłowniczych w nowoczesne, niskoemisyjne i efektywne struktury, zgodne z wymaganiami ochrony środowiska oraz rozwojem odnawialnych źródeł energii. Z tego względu niezmiernie ważne jest wykorzystanie przez rząd szansy jaką stanowią trwające prace nad Strategią dla ciepłownictwa do 2030 r. oraz rewizja Polityki energetycznej Polski do 2040 r., będzie to okazja do uwzględnienia kluczowych zmian dla polskiego ciepłownictwa. Duży wpływ na dalszy rozwój ciepłownictwa będzie miało także rozdysponowanie funduszy unijnych oraz wykorzystanie środków z KPO. Na fali oczekiwanych zmian legislacyjnych przedsiębiorcy będą zobowiązani do zmniejszenia emisyjności i spełnienia założeń efektywności energetycznej, a także powinni mieć szanse aby uzyskać odpowiednie fundusze na te cele, co będzie wymagać odpowiedniego wsparcia strategicznego i prawnego.

Centrum Kompetencyjne Europejskiego Zielonego Ładu EY

Zapraszamy na stronę globalnego lidera w zakresie kompleksowego doradztwa regulacyjnego Europejskiego Zielonego Ładu.

Dowiedz się więcej

Kontakt

Chcesz dowiedzieć się więcej? Skontaktuj się z nami.

Informacje

Autorzy
Dariusz Kryczka

EY Polska, Kancelaria EY Law, Partner, Lider Centrum Kompetencyjnego Europejskiego Zielonego Ładu EY

Partner w Kancelarii EY Law w Zespole Energetyki i Zrównoważonego Rozwoju. Ekspert ds. energii i klimatu.

Zuzanna Staniszewska

EY Polska, Kancelaria EY Law, Energy & Sustainability, Managing Associate (Manager)

Prowadzi projekty z zakresu doradztwa prawnego i regulacyjnego w zakresie energetyki, transformacji przemysłu, klimatu i zrównoważonego rozwoju.

Aleksandra Wałach

EY Polska, Kancelaria EY Law, Energy & Sustainability, Junior Associate

Aleksandra Wałach jest Junior Associate w Kancelarii EY Law specjalizującą się doradztwie prawnym i regulacyjnym w obszarze energetyki, zielonej transformacji i zrównoważonego rozwoju.

  • Facebook
  • LinkedIn
  • X (formerly Twitter)