Czwarty pakiet sankcji UE wobec Rosji

Zakaz transakcji

W ramach 4. pakietu sankcji wprowadzono generalny zakaz uczestniczenia bezpośrednio lub pośrednio w transakcjach z:

• rosyjskimi osobami prawnymi lub publicznymi podmiotami kontrolowanym (ponad 50% kontrola udziałowa), a także z podmiotami w którym Rosja lub rosyjski bank centralny mają prawo do udziału w zyskach;
• podmiotami z którymi Rosja, jej rząd, bądź rosyjski bank centralny utrzymują stosunki gospodarcze (w rozporządzeniu określono wykaz podmiotów);
• podmiotami spoza UE w których ponad 50% udziałów pośrednio lub bezpośrednio należy do podmiotów umieszczonych w wykazie z punktu b);
• osobami prawnymi lub podmiotami, a także organami działającymi w imieniu lub pod kierunkiem ww. podmiotów.

Ostatni punkt może budzić najwięcej wątpliwości interpretacyjnych, ponieważ ustalenie „działania pod kierunkiem podmiotu” w praktyce może wymagać każdorazowej analizy beneficjenta rzeczywistego, co jest uciążliwe zwłaszcza w przypadku jurysdykcji, w których nie jest to obowiązkowe. W praktyce może znacząco utrudnić i ograniczyć relacje biznesowe z podmiotami o rozbudowanej strukturze kapitałowej.

WAŻNE! Z ww. zakazów do 15 maja 2022 r. wyłączone są umowy zawarte przed 16 marca 2022 r, a także umowy dodatkowe. Niezależnie, sankcjom nie podlegają transakcje dotyczące paliw kopalnych, a także niektórych metali. Dodatkowo sankcje nie obejmują projektów z sektora energetycznego w których podmioty określone w wykazie są zaangażowane kapitałowo pochodzących z Europy Wschodniej. 

Sankcje sektorowe

Ograniczeniami, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla niektórych polskich przedsiębiorców są sankcje sektorowe obejmujące sektor stalowy i energetyczny.

a) Przemysł stalowy

Zakazano sprzedaży, dostawy, przygotowania lub wywozu produktów, a także technologii z sektora stalowego (określono stosowny wykaz) na rzecz jakichkolwiek rosyjskich osób i podmiotów. Co więcej, zakazano również świadczenia jakiejkolwiek pomocy technicznej, pośrednictwa lub innych usług związanych z towarami i technologiami w przemyśle stalowym (objętych wykazem), a także finansowania ich nabycia.

WAŻNE! Z ww. zakazów zwolnione są towary i technologie niezbędne do transportu paliw kopalnych lub w przypadki nadzwyczajne w których dostarczenie określonego towaru/technologii służy zapobieżeniu zdarzeniu o istotnych konsekwencjach. Co więcej, do 17 września 2022 r. ograniczenia nie dotyczą umów zawartych przed 16 marca 2022 r., a także umów dodatkowych pod warunkiem poinformowania z wyprzedzeniem właściwego organu w terminie 5 dni roboczych.

Ponadto, sankcje w postaci zakazu przywozu, zakupu, a także transportu objęły pochodzące lub wywiezione z Rosji wyroby z żelaza i stali szczegółowo opisane w załączniku do Decyzji Rady (WPZiB) 2022/430. Zakazano także udzielania pomocy technicznej, a także finansowania w celu dokonania tych czynności.

WAŻNE! Z ww. zakazów do 17 czerwca 2022 r. wyłączone są umowy zawarte przed 16 marca 2022 r., a także umowy dodatkowe.

b) Sektor energetyczny

Zakazano:

• nabywania lub zwiększania zaangażowania kapitałowego w rosyjskich podmiotach, a także ich podmiotach zależnych w krajach trzecich;
• udzielania pożyczek lub kredytów, bądź innych form finansowania dla rosyjskich podmiotów z sektora energetycznego;
• tworzenia spółek joint venture  z rosyjskimi podmiotami lub podmiotami lub zarejestrowanymi poza Rosją ale prowadzącymi działalność w rosyjskim sektorze energetycznym.

Rozporządzanie przewiduje jednak możliwość uzyskania zezwolenia na zasadzie odstępstwa od tych ograniczeń.

Co grozi za naruszenie sankcji?

Wskazanie zamkniętego katalogu kar za naruszenie sankcji stanowi istotne wyzwanie. Polska nie wprowadziła generalnej regulacji stanowiącej podstawę odpowiedzialności za każde naruszenie w przypadku braku przepisu szczególnego. Co prawda Kodeks Karny Skarbowy przewiduje karę za przemyt towarów objętych sankcjami jednak w pierwszej kolejności działanie wymaga dokonywania przemytu. Istnieją jednak bardziej skompilowane próby unikania sankcji i w konsekwencji naruszania obowiązujących zakazów. Oznacza to, że w przypadku każdego naruszenia konieczna jest odrębna analiza przepisów sektorowych. Istnieje ryzyko, że konkretne naruszenie nie zostanie uwzględnione w przepisach sektorowych, a w konsekwencji może nie podlegać karze.

Niezależnie podmiot, który dopuścił się naruszenia sankcji naraża się także na istotne szkody reputacyjne - zarówno po stronie mediów, jak i swoich kontrahentów czy konsumentów. Ponadto działania sprzeczne z regulacjami w przedmiocie sankcji mogą wzbudzać zainteresowanie podmiotów kontrolnych.

Jakie działania należy podjąć?

a) Weryfikacja wewnętrznego compliance

Uniknięcie naruszenia sankcji dla wielu przedsiębiorców będzie stanowić istotne wyzwanie. W pierwszej kolejności należy wykazać się dochowaniem należytej staranności w zakresie wewnętrznych regulacji compliance.

Szczególnie rekomendowane jest:

• dokonanie przeglądu istniejących polityk i procedur weryfikacji kontrahentów, a w razie ich braku dokonanie wdrożenia;
• zweryfikowanie listy kontrahentów (pośrednich i bezpośrednich) oraz łańcuchów dostaw;
• zidentyfikowanie towarów/usług, które mogą podlegać ograniczeniom;
• dokonanie przeglądu umów oraz wzorców umownych, w szczególności w zakresie klauzul pod kątem wprowadzanych sankcji;
• wprowadzenie oświadczeń kontrahentów w zakresie zobowiązania zachowania zgodności z regulacjami sankcyjnymi.

Zadania te stanowią istotne wyzwania zarówno z perspektywy merytorycznej, jak i operacyjnej przedsiębiorców. Dlatego też doświadczenie podmiotów, które od wielu lat rozwijały kompetencje w zakresie compliance, mogą okazać się wysoce pożądane.

b) Czy wystarczy zweryfikować listy i tabele w załącznikach do regulacji nakładających sankcje?

Na rynku funkcjonują profesjonalne podmioty, dostarczające niemal w czasie rzeczywistym informacje o nakładanych sankcjach (zarówno sankcjach UE, jak i USA, a także innych). Niemniej sama informacja w większości przypadków jest niewystarczająca. Rozstrzygnięcie czy dana transakcja narusza nałożone sankcje wymaga analizy prawnej, zarówno od strony podmiotowej, jak i przedmiotowej, i powinna być prowadzona z podmiotami dysponującymi wiedzą i umiejętnościami umożliwiającymi weryfikację międzynarodowych grup kapitałowych - co stanowczo wykracza poza dotychczasowe dobre praktyki stosowane przez polskich przedsiębiorców.

Ryzyka dla polskich przedsiębiorców

Nowo nałożone sankcje gospodarcze mogą mieć istotny wpływ na polskie przedsiębiorstwa, które prowadzą handel z Rosją, Białorusią, a także Ukrainą. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy transakcje odbywają się bezpośrednio, ale także  pośrednio – poprzez łańcuch dostaw czy specyfikę danych usług lub materiałów.

Polscy przedsiębiorcy powinni zwrócić szczególną uwagę na ryzyko nieumyślnego naruszenia sankcji gospodarczych, korzystając z funkcjonujących łańcuchów dostaw. Naruszenie sankcji może skutkować dotkliwymi konsekwencjami, w tym także reputacyjnymi. Aby właściwie ograniczyć wskazane potencjalne ryzyka należy rozważyć wprowadzenie działań opisanych we wcześniejszej części artykułu bez zbędnej zwłoki, a także na bieżąco weryfikować zmieniający się porządek prawny.

Współautorem artykułu był Zbigniew Pindel.