Anti-Money Laudering (AML) – co to jest pranie pieniędzy i jak skutecznie przeciwdziałać temu procederowi?

Posłuchaj podcastu: Jak skutecznie przeciwdziałać praniu pieniędzy?

Artykuł powstał na podstawie rozmowy z Krzysztofem Spychałą (Partner EY Polska).

Zapisz się na nasz kanał na Spotify NajlepiEY posłuchaj | Podcast on Spotify i NajlepiEY posłuchaj rozmowy już dziś!

Na czym polega pranie pieniędzy?

Pranie pieniędzy zawsze jest powiązane z tzw. przestępstwem pierwotnym (bazowym), czyli działaniem przestępczym o charakterze kryminalnym, gospodarczym lub przeciwko mieniu. Celem przestępcy lub zorganizowanej grupy przestępczej jest uzyskanie korzyści majątkowych. Pozyskane w ten sposób środki są wprowadzane do obrotu w taki sposób, aby nie wzbudzać podejrzeń ze strony organów podatkowych czy organów ścigania. Wszelkie metody, schematy, sposoby ich legalizacji nazywamy praniem pieniędzy.

Jakie są metody prania pieniędzy?

W miarę postępu technologicznego przestępcy opracowują coraz bardziej zaawansowane metody prania pieniędzy, wymagając ciągłego dostosowywania się organów ścigania i instytucji finansowych do nowych wyzwań. Ich kreatywność w tym zakresie zdaje się być nieograniczona.

Jakie więc są najpopularniejsze metody prania pieniędzy? 

• Dokonywanie wielu drobnych transakcji pieniężnych w celu ukrycia źródła ich pochodzenia i uniknięcia wykrycia przez organy ścigania. To praktyka znana jako "structuring" lub "smurfing".
• Zakup nieruchomości za gotówkę pochodzącą z nielegalnego źródła m.in. przez pośredników. W kolejnym kroku nieruchomość jest sprzedawana, a środki ze sprzedaży mogą zostać uznane za legalne.
• Wykorzystanie kryptowalut do przenoszenia dużych sum pieniężnych. Wpływ na popularność tego sposobu ma zdecentralizowana struktura, względna anonimowość oraz duża liczba dokonywanych transakcji.
• Kupowanie dzieł sztuki, antyków, biżuterii. Przedmioty te są nabywane za pośrednictwem pośredników i przy użyciu płatności gotówkowych. Następnie są one sprzedawane na rynku wtórnym, a tak pozyskane środki mogą zostać uznane za legalne.
• Dokonywanie wielu transakcji gotówkowych w kasynach i zakładach hazardowych. Tworzenie fałszywych umów handlowych i faktur, które sugerują przeprowadzenie legalnych transakcji handlowych.
• Płatności przez internet i wykorzystanie usług fintech m.in. płatności cyfrowych, mobilnych oraz transakcji międzynarodowych, które nie zawsze wymagają podawania tradycyjnych danych identyfikacyjnych.

Jak wykorzystywana jest cyberprzestrzeń w procesie prania pieniędzy?

Cyberprzestrzeń, jako dynamicznie i złożone środowisko generuje szereg możliwości wprowadzania i obracania środkami pochodzącymi z nielegalnych źródeł pomiędzy różnymi systemami. Przebieg takich transakcji odbywa się w sposób sprawny i zawoalowany między podmiotami, które wkrótce potem znikają z przestrzeni gospodarczej. W efekcie coraz trudniej jest wykrywać takie działania w sposób manualny z perspektywy pojedynczych instytucji.  

Przestępcy stosują coraz bardziej popularne w ostatnich czasach ataki phishingowe w celu pozyskania poufnych informacji, takich jak nasze dane dostępowe do kont bankowych. Te informacje mogą być później wykorzystywane w procesie prania pieniędzy. Powinniśmy być świadomi, że jest to realne zagrożenie i stosować środki ostrożności m.in. używając silnych haseł do kont bankowych, aby przyczyniać się do wzrostu naszego poziomu bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni.

Jaki jest wymiar społeczny i państwowy prania pieniędzy? 

Proceder prania pieniędzy ma ogromny wpływ na każdego z nas. Jeżeli w społeczeństwie nie funkcjonują prawidłowe mechanizmy kontrolne i regulacje, ryzyko prania pieniędzy staje się coraz większe, co może prowadzić do szeregu negatywnych konsekwencji m.in. prowadzić do wzrostu przestępczości czy handlu narkotykami.

Oprócz wpływu społecznego, trudno nie wspomnieć również o kwestiach ekonomicznych. Korupcja czy oszustwa podatkowe (np. karuzela podatkowa tworzona poprzez działalność tzw. mafii VAT-owskich) wpływają negatywnie na gospodarkę w danym kraju. Firmy działające zgodnie z prawem mogą napotykać trudności w konkurowaniu z przedsiębiorstwami, które ukrywają nielegalne źródła swoich zysków.

W efekcie państwo, którego gospodarka musi mierzyć się z dużą skalą takich przestępstw zyskuje negatywną renomę, co zniechęca zagranicznych inwestorów do działania na jej obszarze.

Czym jest AML i dlaczego stanowi wyzwanie na arenie międzynarodowej? 

Anti-Money Laundering (AML, Przeciwdziałanie Praniu Pieniędzy) ma na celu zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Całkowite wyeliminowanie tego zjawiska wydaje się niestety niemożliwe. Podmioty uczestniczące w tym procederze, tworzą zorganizowane grupy przestępcze i działają zwykle na terenie kilku krajów.

Globalny charakter tego zjawiska stanowi wyzwanie ze względu na różnice w systemach prawnym, regulacyjnym i nadzorczym pomiędzy krajami. Przestepcy nieustannie wykorzystują luki ułatwiające dokonanie oszustwa.

Kluczowe wyzwania w zakresie globalnej walki ze zjawiskiem prania pieniędzy to:

• brak jednolitych standardów regulacyjnych,
• nieustanny rozwój nowych technologii, 
• międzynarodowy charakter procederu,
• trudności w wymianie informacji pomiędzy państwami,
• brak dostatecznej wiedzy na temat tego zjawiska wśród obywateli.

O czym traktuje ustawa dotycząca przeciwdziałania praniu pieniędzy?

W Polsce kwestie związane z zasadami przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu reguluje ustawa z dnia 1 marca 2018 roku (Dz. U. 2018 poz. 723). Określa ona między innymi warunki wykonywania działalności gospodarczej przez wybrane instytucje objęte obowiązkiem przeciwdziałania praniu pieniędzy. Jej główne cele to ochrona systemu finansowego przed nadużyciami oraz zapewnienie skutecznego ścigania i karania osób zaangażowanych w działania związane z praniem nielegalnie uzyskanych środków.

Najważniejsze instytucje w Polsce objęte obowiązkiem przeciwdziałania praniu pieniędzy to:

• instytucje obowiązane z sektora finansowego np. banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, krajowe instytucje płatnicze, zakłady ubezpieczeń,
• organy państwowe pod nadzorem Ministerstwa Finansów, czyli Główny Inspektorat Informacji Finansowej i podległe mu jednostki analityczna,
• Ministerstwo Sprawiedliwości, organy ścigania, prokuratura, Centralne Biuro Śledcze Policji.

Jak wyglądają statystyki prania pieniędzy w Polsce za 2022 rok?

W 2022 roku w systemie informatycznym GIIF zarejestrowano 4.505 zawiadomień o działalności i transakcjach podejrzanych tzw. SAR-ów (ang. Suspicious Activity Reports). Wszystkie zawiadomienia zawierają opis kilku, kilkunastu, a w niektórych przypadkach kilkuset powiązanych ze sobą transakcji.

Do prokuratury przekazano łącznie 326 tzw. zawiadomień głównych o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy. W porównaniu do 2021 r. odnotowano ich spadek o 37%. Kwota wartości majątkowych, których dotyczyły zawiadomienia przekroczyła w 2022 roku ponad 2,87 mld zł.

Z danymi statystycznymi możemy zapoznać się w: Sprawozdaniu rocznym Generalnego Inspektora Informacji Finansowej za 2022 r.

Jak wyglądają statystyki prania pieniędzy w Polsce za I kwartał 2023 roku?

Przedstawiamy poniżej szczegółowe dane statystyczne z I kwartału 2023 roku.

• Liczba transakcji oszukańczych bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi w bankach zmniejszyła się o 2,0% w porównaniu z IV kwartałem 2022 r. Spadek o 4,6% odnotowano również w przypadku średniej ich wartości, która wyniosła 869,8 zł
• Agenci rozliczeniowi odnotowali prawie 12 tysięcy operacji oszukańczych przy użyciu kart płatniczych na kwotę ponad 10,1 mln zł. Liczba transakcji wzrosła o 25,3%, a sama ich wartość zwiększyła się o 15,3% względem poprzedzającego kwartału.
• W bankach dokonano ponad 71,3 tysięcy operacji oszukańczych kartami płatniczymi na kwotę ponad 25,1 mln zł. To oznacza wzrost ich liczby o 0,8% w porównaniu z IV kwartałem 2022 roku oraz spadek ich wartości o 0,7%. Wskaźniki te sugerują, że Polska pozostaje jednym z najbezpieczniejszych krajów w UE pod względem skali oszustw z użyciem kart płatniczych.

Szczegółowe statystyki opublikowane przez Narodowy Bank Polski: Informacja o transakcjach oszukańczych dokonanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych w III kwartale 2023 r. (nbp.pl).

Podsumowanie

EY efektywnie wspiera klientów i instytucje obowiązane w tworzeniu efektywnych programów i systemów przeciwdziałających praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Działania te przekładają się bezpośrednio na budowanie wartości jaką jest zaufanie zarówno klientów, jak i społeczności globalnej. Tylko poprzez międzynarodową współpracę możemy osiągnąć sukces w eliminacji tego procederu. To wyzwanie, któremu musimy sprostać wspólnie jako społeczeństwo.

Serdecznie zapraszamy do współpracy, kontaktu i dzielenia się swoimi doświadczeniami.