Sukcesja prawna w firmach rodzinnych – nowy projekt ustawy o fundacji rodzinnej. Analiza prawna i podatkowa.

8 listopada opublikowany został nowy projekt ustawy o fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna ma na celu wprowadzenie instytucji, która pozwoli właścicielom biznesów rodzinnych na proste, efektywne podatkowo i bezpieczne z perspektywy kontynuacji działalności biznesowej przekazanie swoich przedsiębiorstw sukcesorom. 

Aktualny stan prawny zawiera szereg ograniczeń związanych z możliwością przekazania biznesu przez przedsiębiorców. Mogą oni co prawda, poprzez przepisy chroniące spadkobierców i znajdujące się w Kodeksie cywilnym, przekazywać swoje przedsiębiorstwa swoim następcom, jednak tego typu rozwiązania nie zapewniają stabilności prowadzenia działalności oraz jej ciągłości. Dlatego też przepisy o fundacji rodzinnej mają zapełnić zidentyfikowaną lukę i jednocześnie unowocześnić polskie ustawodawstwo w tym zakresie.

W wyniku kilkuletnich już prac i szerokich konsultacji społecznych obecny projekt ustawy zawiera daleko idące rozwiązania, które w niedługim czasie mają zostać rozpatrzone przez Radę Ministrów. Jest to już trzeci projekt, po poprzednich publikowanych w marcu 2021 r. oraz październiku 2021 r.

Fundacje rodzinne - nowy projekt ustawy 

Dwa poprzednie projekty ustawy o fundacji rodzinnej wywołały wiele kontrowersji wśród przedstawicieli doktryny prawniczej, jak i firm doradczych, które uczestniczyły w konsultacjach społecznych i w pracach legislacyjnych. Powyższe przyczyniło się do znacznych zmian w projektowanych przepisach, których efekt został przedstawiony w najnowszym projekcie. W stosunku do swoich poprzedników projekt ten wprowadza m.in.:

• możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, która nie będzie działalnością gospodarczą tożsamą z działalnością przekazywanego sukcesorom przedsiębiorstwa, ale działalnością samej fundacji służącą realizacji jej interesów, w tym interesów beneficjentów. Działalność taka będzie polegała na m.in. zbywaniu mienia, którego fundacja jest właścicielem, najmie, dzierżawie lub też włączaniu się w inwestycje do spółek prawa handlowego, funduszy inwestycyjnych i innych tego typu podmiotów (zarówno w Polsce, jak i za granicą). Dodatkowo fundacja będzie mogła udzielać pożyczek na rzecz spółek, w których ma status wspólnika, jak i na rzecz beneficjentów;

• otwarcie listy podmiotów, które mogą dokonywać darowizn na rzecz fundacji – nowy projekt przewiduje, że poza fundatorem również inne osoby będą uprawnione do wnoszenia majątku do fundacji. Taka regulacja pozwoli na akumulację majątku rodzinnego również przez inne osoby niż sam fundator (takie osoby jednak nie uzyskają uprawnień fundatora w żadnym zakresie). Projekt przewiduje, że to która osoba dokona wniesienia poszczególnych aktywów do fundacji, będzie miało wpływ na opodatkowanie wypłaty świadczeń do beneficjentów;

• konieczność sporządzenia spisu aktywów (majątku) fundacji, który corocznie musi być aktualizowany przez zarząd fundacji. Przygotowanie takiego spisu będzie stanowiło jeden z warunków utworzenia fundacji rodzinnej;

• możliwość rozdzielenia statusu beneficjentów fundacji na aktywnych oraz pasywnych. Projekt przewiduje możliwość wprowadzenia dwóch kategorii beneficjentów, z których jedni będą mogli uczestniczyć w zgromadzeniu beneficjentów fundacji (beneficjenci aktywni), a drudzy będą mieli uprawnienie jedynie do otrzymywania świadczeń od fundacji (beneficjenci pasywni). Jest to o tyle istotne, że zgromadzenie beneficjentów jest wskazane jako najwyższy organ fundacji rodzinnej, do którego obowiązków należą takie czynności jak zatwierdzanie sprawozdania finansowego czy też rozporządzanie zyskiem fundacji;

• zmiany w prawie spadkowym, które przewidują m.in.:

1. ograniczenie zaliczenia do wartości zachowku, aktywów wniesionych do fundacji rodzinnej;
2. zaliczenie wypłat dokonywanych w ramach zachowku na rzecz beneficjenta na poczet wypłat dokonywanych z tytułu uczestnictwa w fundacji oraz pomniejszanie zachowku poprzez wysokość wypłat dokonywanych na rzecz beneficjenta z fundacji;
3. wprowadzenie tzw. instytucji miarkowania zachowku, która polega na (i) możliwości żądania odroczenia jego wypłaty, (ii) zmniejszenia jego wysokości, a także (iii) rozłożenia płatności na raty. Ważne jest to, że ta zmiana dotyczyć będzie wszystkich postępowań spadkowych, które obejmują swoim zakresem fundację rodzinną i uczestników takich fundacji;
4. zrzeczenie się prawa do zachowku (orzecznictwo i doktryna prawna od dawna dopuszcza taką możliwość).

Fundacja rodzinna - analiza podatkowa

Poza daleko idącymi zmianami w projekcie od strony stricte prawnej projekt ustawy przeszedł również rewolucję od strony opodatkowania fundacji i jej uczestników. Najbardziej doniosłe regulacje w tym zakresie przewidują:

• brak opodatkowania dla fundatora przy wnoszeniu majątku do fundacji - zgodnie z projektem ustawy, wniesienie majątku do fundacji ma pozostawać neutralne podatkowo z perspektywy fundatora – oznacza to, że nie zapłaci on PIT z tytułu „wyzbycia się” majątku na skutek wniesienia go do fundacji;

• zwolnienie z PIT dla fundatora i beneficjentów z grupy zerowej – w zakresie opodatkowania PIT fundatora oraz beneficjentów z tzw. grupy zerowej, tj. najbliższych członków rodziny fundatora (małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym, macocha) – również wypłata świadczeń z fundacji na rzecz tych osób nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych;

• ryczałt dla krewnych i osób trzecich – 15% PIT – opodatkowanie PIT wystąpi natomiast w przypadku wypłaty z fundacji świadczeń do osób spoza grupy zerowej – w takim wypadku, beneficjent świadczenia zostanie opodatkowany zryczałtowanym 15% PIT;

• zwolnienie z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn – świadczenia otrzymane przez fundatora oraz beneficjentów mają nie podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn;

• zwolnienie podmiotowe fundacji z CIT – fundacja formalnie będzie podatnikiem CIT, jednakże zostanie ona podmiotowo zwolniona z podatku dochodowego. Oznacza to, że przychody osiągane z dystrybucji majątku, np. sprzedaży akcji nie będą opodatkowane na poziomie samej fundacji (z zastrzeżeniem, że zwolnienie nie ma zastosowania, jeśli fundacja nabyła udziały wyłącznie w celu ich dalszego zbycia). Co więcej, fundacja nie zapłaci także CIT z tytułu innych zysków kapitałowych o charakterze pasywnym, np. dywidend i odsetek, a także zysków uzyskanych z prowadzonej działalności gospodarczej – co jednak istotne, zakres działalności fundacji nie może być szerszy niż przewidziane w tym zakresie, wskazane wyżej ramy ustawowe – w przypadku prowadzenia działalności w szerszym zakresie, istnieje ryzyko utraty prawa do korzystania ze zwolnienie z CIT;

• 15% CIT z tytułu dystrybucji – ustawa przewiduje opodatkowanie wypłat świadczeń z fundacji zryczałtowanym 15% CIT – bez względu na to, do kogo zostaje wypłacone świadczenie. W praktyce jest to bardzo ciekawa konstrukcja przeniesienia ciężaru opodatkowania z fundatora oraz beneficjentów z grupy zerowej na samą fundację – jak wskazaliśmy wyżej, beneficjenci z tej grupy nie zapłacą PIT z tytułu świadczeń otrzymanych z fundacji, ustawodawca przewidział, że opodatkowanie takiej dystrybucji pojawi się na poziomie samej fundacji, która zapłaci z tego tytułu 15% CIT. Mechanizm ten ma również na celu odroczenie opodatkowania podatkiem dochodowym do momentu dystrybucji świadczeń do fundatora lub beneficjentów. Przy czym, fundacja zapłaci 15% CIT także w przypadku wypłaty do beneficjentów spoza grupy zero – w takim wypadku, do opodatkowania dojdzie na dwóch poziomach – 15% CIT na poziomie fundacji, oraz 15% PIT na poziomie beneficjenta;

• 15% CIT w przypadku likwidacji – likwidacja fundacji i związana z tym dystrybucja majątku będzie opodatkowana 15% CIT – projekt nie przewiduje przy tym możliwości rozpoznania kosztów uzyskania przychodów.