Odpowiedzi na pytania dotyczące odpowiedzialności członków zarządu za rozliczenia podatkowe. Cz. I

Jak kształtuje się odpowiedzialność prokurenta spółki kapitałowej? Na jakiej zasadzie kształtuje się odpowiedzialność członków zarządu spółki komplementariusza za zaległości podatkowe spółki komandytowej?  – na te i inne pytania uczestników webcastu odpowiedzi udzielają eksperci EY.

20 listopada 2019 r. przeprowadziliśmy transmisję internetową, webcast EY: „Odpowiedzialność majątkowa i osobista członków zarządu za rozliczenia podatkowe – nowa perspektywa”. Eksperci EY wskazali w nim okoliczności umożliwiające pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności osobistej i majątkowej, wynikające z obowiązujących przepisów oraz praktyki organów podatkowych i sądów administracyjnych. W trakcie webcastu szczegółowo omówili obszary ryzyka, które mogą doprowadzić do pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności w związku z nieprawidłowościami w rozliczeniach podatkowych spółek. Wskazali również metody, pozwalające na ograniczenie przedmiotowego ryzyka. Temat spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem.

Poniżej publikujemy pierwszą z trzech części odpowiedzi ekspertów na pytania uczestników webcastu.

Czy jeśli w strukturach spółki jest wyznaczona osoba odpowiedzialna za finanse, członkowie zarządu wciąż mogą być pociągnięci do odpowiedzialności majątkowej?

Tak jak wskazywaliśmy podczas webcastu, odpowiedzialność majątkowa członków zarządu za nieprawidłowości w zakresie rozliczeń podatkowych może wynikać zarówno z regulacji zawartych w Ordynacji podatkowej, jak i w Kodeksie karnym skarbowym. Poniżej prezentujemy komentarz dotyczący obu podstaw odpowiedzialności.

Odpowiedzialność na gruncie przepisów Ordynacji Podatkowej – przepis art. 116 par. 1 Ordynacji Podatkowej nakłada na organ podatkowy obowiązek prowadzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki kapitałowej wobec wszystkich osób mogących ponosić taką odpowiedzialność. Na podstawie tego przepisu, odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki kapitałowej spoczywa na członkach jej zarządu. Osoba wyznaczona do dbania o kwestie finansowe spółki, niebędąca członkiem zarządu, nie poniesie na gruncie tego przepisu odpowiedzialności, a jej wyznaczenie nie wyłącza jednocześnie odpowiedzialności członków zarządu.

Odpowiedzialność karnoskarbowa – zgodnie z przepisem art. 9 par. 3 KKS, za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. W podanej sytuacji, na gruncie KKS bezpośrednio odpowiedzialna za zaległości podatkowe będzie osoba odpowiedzialna za finanse spółki. Członkowie zarządu oraz osoby na stanowiskach kierowniczych, choćby niezaangażowane w bieżące prowadzenie rozliczeń podatkowych, mogą jednak ponosić równoległą odpowiedzialność karnoskarbową m.in. za tzw. winę w nadzorze.

Czy jeśli były członek zarządu doprowadził do objęcia zobowiązania podatkowego zatwierdzonym sądowo układem, będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności za to zobowiązanie w sytuacji, gdy po opuszczeniu zarządu spółki, układ nie został zrealizowany przez pozostałych / nowych członków zarządu?

Jak rozumiemy, w pytaniu chodziło o sytuację, w której powstała zaległość została objęta układem w postępowaniu o zatwierdzenie układu – w takich okolicznościach, literalne brzmienie art. 116 par. 1 Ordynacji Podatkowej pozwala twierdzić, że doprowadzenie przez członka zarządu do objęcia zatwierdzonym sądowo układem zaległości podatkowej, powstałej w czasie pełnienia przez niego funkcji, wyłącza co do zasady jego odpowiedzialność na gruncie tego przepisu.

Na jakiej zasadzie kształtuje się odpowiedzialność członków zarządu spółki komplementariusza za zaległości podatkowe spółki komandytowej?

Zaległości podatkowe wynikające z podatków, których spółka komandytowa jest podatnikiem, są w pierwszej kolejności zaspokajane z majątku tej spółki. Subsydiarną odpowiedzialność w tym zakresie ponoszą następnie jej wspólnicy – komandytariusze i komplementariusze. Zakres odpowiedzialności komandytariusza określa ustalona w umowie spółki suma komandytowa – jeśli została ona pokryta w całości odpowiednim wkładem, osobista odpowiedzialność komandytariusza zostaje wyłączona. Z kolei komplementariusze spółki co do zasady odpowiadają za jej zobowiązania bez ograniczeń – jeśli komplementariuszem jest np. spółka z o.o., wierzytelność powinna zostać zaspokojona z jej majątku. W naszej ocenie literalne brzmienie art. 116 par. 1 Ordynacji Podatkowej nie daje podstaw do ustalenia osobistej odpowiedzialności majątkowej członków zarządu spółki kapitałowej, będącej komplementariuszem spółki komandytowej, ponieważ przepis ten wyraźnie wskazuje, iż źródłem odpowiedzialności osobistej członków zarządu spółek kapitałowych są zaległości podatkowe spółek, w których są lub byli oni członkami zarządu, podczas gdy zaległości podatkowe spółki komandytowej nie stanowią zaległości podatkowych jej komplementariusza.

Czy sankcjami mogą być objęte osoby niebędące członkami zarządu, ale odpowiadające w całości za finanse spółki? Czy zarząd może skierować odpowiedzialność na taka osobę?

Tak jak wskazywaliśmy podczas webcastu, odpowiedzialność majątkowa członków zarządu za nieprawidłowości w zakresie rozliczeń podatkowych może wynikać zarówno z regulacji zawartych w Ordynacji podatkowej, jak i w Kodeksie karnym skarbowym. Poniżej prezentujemy komentarz dotyczący obu podstaw odpowiedzialności.

Odpowiedzialność na gruncie przepisów Ordynacji Podatkowej – wskazanie przez członka zarządu osoby odpowiedzialnej za finanse spółki nie jest okolicznością wyłączającą możliwość poniesienia przez członków zarządu odpowiedzialności na zasadach określonych w art. 116 par. 1 Ordynacji Podatkowej. Jeśli osoba taka nie jest członkiem zarządu, nie będzie zatem pociągnięta do odpowiedzialności na zasadach określonych w tym przepisie.

Odpowiedzialność karnoskarbowa – osoba taka, jako faktycznie zajmująca się sprawami finansowymi spółki, może jednak ponosić odpowiedzialność karną skarbową na zasadzie określonej w art. 9 par. 3 KKS, zgodnie z którym za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Jednocześnie okoliczność faktycznego zajmowania się przez określoną osobę, niebędącą członkiem zarządu, rozliczeniami podatkowymi spółki bez formalnego uregulowania zasad odpowiedzialności za te rozliczenia w ramach organizacji, daje organom skarbowym możliwość ustalenia odpowiedzialności karnej skarbowej zarówno wobec tej osoby, jak i członków zarządu oraz innych osób na kierowniczych stanowiskach.

Czy prokurenci spółki kapitałowej mogą być pociągnięci do odpowiedzialności?

W odniesieniu do prokurentów spółek kapitałowych należy rozważyć dwa główne źródła ich potencjalnej odpowiedzialności majątkowej i osobistej.

Odpowiedzialność na gruncie przepisów Ordynacji Podatkowej – przepis art.116 par. 1 Ordynacji Podatkowej nie wskazuje prokurenta jako osoby, którą można by pociągnąć do odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki na zasadach odpowiedzialności osób trzecich.

Odpowiedzialność karnoskarbowa – odmiennie kształtuje się kwestia odpowiedzialności karnoskarbowej prokurenta – zgodnie z art. 9 par. 3 KKS, za przestępstwa lub wykroczenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto m.in. na podstawie decyzji właściwego organu (w tym – organu spółki), umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby prawnej. Prokurenta w spółkach kapitałowych powołuje się uchwałą zarządu, niewątpliwie będzie on zatem mógł ponosić odpowiedzialność karną skarbową na zasadzie określonej w tym przepisie.

Czy Dyrektor Finansowy niebędący członkiem zarządu, któremu podlega główna księgowa, odpowiedzialna za sprawy podatkowe, ponosi odpowiedzialność za zaległości podatkowe powstałe przed rozpoczęciem pracy w firmie? Czy odpowiedzialność leży wówczas na członkach zarządu, czy na tym dyrektorze finansowym? Czy zaproponowanie działań naprawczych członkom zarządu i wskazanie sposobów uregulowania nieścisłości zdejmuje odpowiedzialność z tego dyrektora finansowego?

W podanych okolicznościach należy rozważyć dwa potencjalne źródła odpowiedzialności Dyrektora Finansowego niebędącego członkiem zarządu.

Odpowiedzialność na gruncie przepisów Ordynacji Podatkowej – zgodnie z przepisem art. 116 par. 1 Ordynacji Podatkowej, osoby niebędące członkami zarządu spółki kapitałowej nie ponoszą odpowiedzialności za zaległości podatkowe tej spółki na zasadach odpowiedzialności osób trzecich. Odpowiedzialność karnoskarbowa – na gruncie odpowiedzialności karnej skarbowej sytuacja przedstawia się odmiennie – zgodnie z przepisem art. 9 par. 3 KKS za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Na gruncie KKS Dyrektor Finansowy co do zasady nie będzie odpowiadał za zaległości powstałe przed rozpoczęciem przez niego pracy w firmie. Wyjątkiem będzie jednak sytuacja, w której miał on lub przy zachowaniu należytej staranności powinien był mieć świadomość nieprawidłowości wcześniejszych rozliczeń spółki, a mimo tego nie podjął odpowiednich działań, zmierzających do zapewnienia prawidłowości rozliczeń spółki np. poprzez dokonanie ich korekty – w takiej sytuacji będzie istniało ryzyko pociągnięcia takiej osoby do odpowiedzialności karnoskarbowej. W podanym stanie faktycznym, zaproponowanie przez Dyrektora Finansowego działań naprawczych co do zasady nie wyłącza jego odpowiedzialności karnoskarbowej, może być jednak okolicznością łagodzącą, wpływającą na wymiar kary w rozumieniu art. 13 par. 1 KKS.

Alert przygotowali: Tomasz Rolewicz (Associate Partner) i Marcin Węgrzyński (Manager)