Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – podstawowe zasady

Jak każda czynność administracyjna postępowanie egzekucyjne jest szczegółowo uregulowane w ustawie. Przepisy muszą bowiem określać rodzaj postępowania egzekucyjnego, organy prowadzące egzekucję oraz obowiązki i prawa stron postępowania.

Przepis art. 26 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji stanowi, że „postępowanie egzekucyjne wszczyna się na wniosek wierzyciela o wszczęcie egzekucji administracyjnej i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego, sporządzonego według ustalonego wzoru. Wierzyciel, będący jednocześnie organem egzekucyjnym, wszczyna postępowanie egzekucyjne z urzędu poprzez nadanie tytułowi wykonawczemu przez siebie wystawionemu klauzuli o skierowaniu tego tytułu do egzekucji administracyjnej”.

Wierzycielem może być przy tym każdy podmiot administracji publicznej, który ma prawo nakładać obowiązki. Do wszczęcia postępowania niezbędny jest także tytuł wykonawczy, wystawiany do wydanych wcześniej decyzji lub postanowienia odpowiednich organów.

Organ egzekucyjny w procesie egzekucji – czym jest i jakie ma kompetencje?

Organ egzekucyjny uprawniony jest do stosowania środków mających wymusić spełnianie danego obowiązku czy dokonać zabezpieczenia wykonania takich obowiązków.

Organy egzekucyjne wymienione są wprost w art. 19 ustawy i dzielą się na takie, które dokonują egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym, oraz takie, których zadaniem jest egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym.

Do najważniejszych organów pierwszej grupy należą m.in.:

• naczelnik urzędu skarbowego,
• właściwy organ gminy o statusie miasta oraz miasta stołecznego Warszawy,
• dyrektor oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
• dyrektor oddziału regionalnego Agencji Mienia Wojskowego.

Do najważniejszych organów drugiej grupy należą:

• wojewoda,
• właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych,
• kierownik wojewódzkiej służby,
• kierownik inspekcji lub straży (w zakresie obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydawanych w imieniu własnym lub wojewody),
• kierownik powiatowej służby,
• kierownik inspekcji lub straży w zakresie decyzji i postanowień wydawanych we własnym zakresie.

Rodzaje środków egzekucyjnych

Egzekucja dzieli się na dwa główne środki egzekucyjne.

1. Egzekucja dotycząca należności pieniężnych. W tej grupie znajduje się egzekucja: z pieniędzy, wynagrodzenia za pracę, ze świadczeń zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także renty socjalnej, z rachunków bankowych, wierzytelności pieniężnych, z praw oraz instrumentów finansowych, papierów wartościowych, praw majątkowych, weksla, autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych, udziału w spółce z o.o., innych praw majątkowych, ruchomości oraz nieruchomości.
2. Środki egzekucyjne dotyczące obowiązków o charakterze niepieniężnym. Zalicza się do nich: grzywnę w celu przymuszenia, wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej, odebranie nieruchomości oraz opróżnienie lokalu, a także przymus bezpośredni.

Wymienione środki egzekucyjne wyraźnie wskazują na rozdział między nimi. Pierwsza grupa ma wymiar stricte finansowy, a więc zabezpiecza interesy państwa, dając organom egzekucyjnym możliwość ściągnięcia danej należności pieniężnej z różnych tytułów prawnych.

Z kolej egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym ma za zadanie wymuszenie spełnienia danego świadczenia w naturze. Może to być przykładowo zobowiązanie do uprzątnięcia odpadów czy likwidacja obiektu budowlanego. Egzekucja taka odnosi się zatem do aktywnego działania podmiotu, a nie biernego przekazania środków finansowych. Wyjątkiem jest grzywna, która – choć posiada charakter finansowy – ma na celu przymuszenie do wypełnienia danego obowiązku lub zaniechania jakiegoś działania. Dodatkowo egzekucja niepieniężna, mająca wyegzekwować wydane bezpośrednio ustne polecenia, może zostać zastosowana bez konieczności wystawienia tytułu wykonawczego, a także bez doręczenia zobowiązanemu postanowienia o zastosowaniu środka egzekucyjnego.

Wspomniana grzywna jest specjalnym środkiem egzekucyjnym. Choć zalicza się do grupy środków niepieniężnych, to ma wymiar finansowy i stosuje się ją, gdy inny środek egzekucyjny jest bezcelowy. Grzywna ma przymusić zobowiązanego do określonego zaniechania lub obowiązku znoszenia. Może być nałożona zarówno na osoby fizyczne, prawne, jak i na jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Grzywna może być nakładana kilkukrotnie, ale co do zasady nie może przekroczyć kwoty 50.000 zł dla osób fizycznych oraz 200.000 zł dla pozostałych podmiotów. Ten środek egzekucyjny może być nałożony po doręczeniu odpisu tytułu wykonawczego oraz doręczeniu postanowienia o nałożeniu grzywny, które zostało zdefiniowane w art. 122 § 2 ustawy.

Niezapłacona grzywna podlega ściągnięciu w trybie egzekucji. Po spełnieniu świadczenia organ umarza grzywnę nałożoną, a która jest nieściągnięta lub niezapłacona. Ten sam organ może także, w uzasadnionych przypadkach, zwrócić do 75% zapłaconej grzywny, gdy zobowiązany wykonał nałożony obowiązek.

Skarga na czynności egzekucyjne – kiedy i jak można się odwołać?

Skarga na czynności egzekucyjne to instytucja prawa zawarta w art. 54 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jest to podstawowe prawo zobowiązanego do obrony własnych interesów, w tym przypadku zagrożonych egzekucją. Skargę można złożyć w dwóch przypadkach.

1. Pierwszy z nich dotyczy sytuacji, gdy dokonanie czynności egzekucyjnej następuje z naruszeniem ustawy.
2. Drugi przypadek ma miejsce wtedy, gdy organ stosuje zbyt uciążliwy środek egzekucyjny.

Poza tym istnieje także możliwość skargi na przewlekłość postępowania.

Skargę na czynności egzekucyjne wnosi się do organu egzekucyjnego, który dokonał czynności w terminie nie dłuższym niż siedem dni od dnia doręczenia zobowiązanemu odpisu dokumentu stanowiącego podstawę do dokonania zaskarżonej czynności egzekucyjnej. Organ może następnie skargę oddalić lub uwzględnić ją w całości lub części. Gdy organ uwzględni skargę, może uchylić zaskarżoną czynność egzekucyjną (w całości lub części) lub usunąć wadę czynności egzekucyjnej. Na każde z postanowień zobowiązanemu przysługuje zażalenie.

Należy jednak nadmienić, że wniesienie skargi na czynność egzekucyjną nie wstrzymuje dalszej realizacji środka egzekucyjnego, w ramach którego dokonano zaskarżonej decyzji, choć organ, w ramach decyzji uznaniowej, może realizację środka egzekucyjnego wstrzymać.

Czym różni się postępowanie egzekucyjne od egzekucji administracyjnej?

W obiegu prawnym funkcjonuje pojęcie egzekucji zarówno administracyjnej, jak i definiowanej przez Kodeks postępowania cywilnego. Najważniejsza różnica między tymi dwoma trybami egzekucji polega na tym, że organem egzekucyjny na gruncie k.p.c. jest komornik sądowy, natomiast na gruncie postępowania egzekucyjnego administracyjnego jest nim organ administracji (przykładowo naczelnik urzędu skarbowego, dyrektor ZUS-u czy wojewoda).

Stosunek prawny również jest inny w obu przypadkach. W zakresie postępowania egzekucyjnego chodzi o zaspokojenie wierzyciela, np. innej osoby fizycznej czy przedsiębiorcy. Natomiast egzekucja administracyjna ma przymusić zobowiązanego do określonego zachowania względem organów administracyjnych.

 Najważniejszą jednak różnicą jest to, że egzekucja z k.p.c. wymaga postępowania sądowego, a egzekucja administracyjna jest prowadzona przez organy administracji państwowej.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego

Raz rozpoczęte postępowanie egzekucyjne może podlegać zawieszeniu. Przepis art. 56 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przewiduje kilka sytuacji, w których takie zawieszenie następuje. Organ może zawiesić postępowanie w całości lub części:

• w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej;
• w razie śmierci zobowiązanego, jeżeli obowiązek nie wiąże się ściśle z osobą zmarłego, a jest prowadzona egzekucja z rzeczy lub prawa majątkowego, które nie wygasło wskutek śmierci zobowiązanego;
• w razie utraty przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i braku jego przedstawiciela ustawowego;
• na żądanie wierzyciela;
• w innych przypadkach przewidzianych w ustawach.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy po śmierci zobowiązanego został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W takim przypadku postępowanie nie podlega zawieszeniu. Dla takiego zobowiązanego ustawodawca przewidział odrębne przepisy o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego, ustanowione w art. 56 § 1b ustawy.

Aby zawiesić postępowanie, organ egzekucyjny zobowiązany jest do wydania postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Przepisy przewidują także zawieszenie postępowania z związku ze sporem dotyczącym jednolitego instrumentu lub objętej nim kary pieniężnej.

Zawieszone postępowanie ulega zazwyczaj wznowieniu. Główną przesłanką do wznowienia postępowania egzekucyjnego jest ustanie przyczyny zawieszenia. Po zawiadomieniu zobowiązanego organ ponownie przystępuje do czynności egzekucyjnych. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie powoduje, że dokonane już czynności egzekucyjne tracą moc. Przepis art. 58 § 2 ustawy przewiduje jednak, że mogą one zostać uchylone, gdy jest to uzasadnione ważnym interesem zobowiązanego, interes wierzyciela nie stoi temu na przeszkodzie, a osoby trzecie nie nabyły praw w związku z tymi czynnościami.