Mniej kontroli KAS, za to efektywniejsza weryfikacja nieprawidłowości

Jednakże, w 2019 r. w ich wyniku, KAS odnotował o 7,6% więcej wpłat niż w 2018 r. W 2019 r. wpłaty te wyniosły 1,6 mld zł, natomiast w 2018 r. 1,4 mld zł (źródło). W efekcie zakończonych kontroli podatkowych w 2019 r. odnotowano 19,8% więcej wpłat niż w 2018 r. Wysokość wpłat do urzędów skarbowych w 2019 r. to 1,2 mld zł, a w 2018 r. ok. 1 mld zł (źródło).

Oficjalne dane nie pokazują zatem, że zmniejszenie się liczby kontroli związane jest z zaniechaniem przez fiskusa weryfikacji rozliczeń podatników.

Wydaje się, że tendencja malejąca związana jest z rezultatem konsekwentnych działań Ministerstwa Finansów oraz Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w zakresie uszczelnienia systemu podatkowego w Polsce, poprzez wprowadzanie zmian legislacyjnych i organizacyjnych w MF i KAS, oraz ulepszeń w zakresie narzędzi informatycznych usprawniających typowanie podmiotów do kontroli i ich realizację. W tym obszarze działalność ustawodawcy polega głównie na wdrażaniu rozwiązań legislacyjnych prowadzących do „zniechęcenia” podatników do dokonywania ewentualnych oszustw/nieprawidłowości na gruncie podatkowym. Działania te sprowadzają się do stwarzania nowych obowiązków podatkowych lub ulepszania już istniejących, przy jednoczesnym wprowadzaniu adekwatnego systemu sankcji w przypadku stwierdzenia naruszeń.

Dobrym przykładem jest wprowadzenie m.in. systemu STIR (umożliwiającego - dzięki wprowadzeniu obowiązku bezprecedensowego raportowania operacji przez instytucje finansowe - wytypowanie podatników, którzy wykorzystują system bankowy do przestępczych procederów), czy JPK (dostarczającego szerokiej bazy danych źródłowych o stanie przedsiębiorstwa danego podatnika), lecz również przepisy dot. raportowania schematów podatkowych (i wielomilionowe kary związane z naruszeniem tego obowiązku), split payment, czy spodziewane od stycznia 2021 r. nowe zasady podatku u źródła. Nie można też zapominać o wprowadzanej do Ordynacji podatkowej (w wyniku implementacji Dyrektywy ATAD) generalnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (tzw. klauzuli antyabuzywnej / GAAR).

Kolejnym przejawem tych działań jest również reorganizacja i usprawnianie aparatu skarbowego (m.in. powołanie specjalistycznych urzędów do kontroli konkretnych obszarów gospodarczych, przeniesienie rozliczeń podatników do jednego wyspecjalizowanego dużego urzędu) oraz wprowadzenie nowych, bardziej restrykcyjnych rodzajów kontroli – jak np. kontrola celno-skarbowa, głównie skierowana przeciwko przestępstwom podatkowym i celnym, wyłudzaniu podatku VAT, karuzelom VAT, zorganizowanej przestępczości podatkowo-celnej. Szczególnie w tym ostatnim obszarze Urzędy Celno-Skarbowe otrzymały szereg nowych uprawnień, które pozwalają kontrolującym na znaczną ingerencję w rozliczenia podatnika – chociażby możliwość żądania dokumentów i wyjaśnień za okresy nieobjęte przedmiotem kontroli oraz rozszerzony zakres czynności kontrolnych.

Trzecim ważnym czynnikiem jest ciągłe usprawniane przez KAS i Ministerstwo Finansów metod typowania obszarów/podatników do kontroli – to te działania mają de facto największy wpływ na powodzenie wszczynanej kontroli oraz stawiają podatnikom nowe wyzwania w zakresie tego, jak się przygotować do kontroli i czego spodziewać się w jej trakcie.

Ministerstwo Finansów oraz KAS tworzą w swoich strukturach wyspecjalizowane komórki (np. Centrum Kompetencyjne w Łodzi czy Zespoły do spraw przeciwdziałania unikaniu opodatkowania) odpowiedzialne m.in. za analizę i typowanie obszarów, w których mogą występować nieprawidłowości czy agresywne praktyki podatkowe. Tworzone są wieloletnie, okresowe, krajowe i regionalne plany działań organów w obszarze identyfikacji i zwalczania nieprawidłowości podatkowych (np. w zakresie cen transferowych, agresywnej optymalizacji podatkowej, oszustw w VAT itp.

Organy do analizy obszarów/podatników do kontroli wykorzystują m.in. informacje i możliwości, jakie daje system STIR oraz struktury elektroniczne ksiąg podatkowych i dowodów księgowych (JPK) czy dane płynące z raportowanych MDR. Coraz częściej dane do analizy wymieniane są również z zagranicznymi organami podatkowymi/finansowymi – co daje organom szersze widzenie na poszczególne struktury podatkowe i wymianę doświadczeń z innymi jurysdykcjami (również w zakresie niepożądanych praktyk podatkowych).

Przy wykorzystaniu odpowiednich narzędzi analitycznych, dostęp do szerokiej bazy danych finansowych skutkuje tym, że kontrole coraz częściej kierowane są tam, gdzie znajduje się duże ryzyko nieprawidłowości i generowane są znaczne straty dla budżetu państwa

Widoczne jest również zwiększenie przepływu informacji i spójności działań pomiędzy samym Ministerstwem Finansów a KAS. Coraz częściej w bieżącej praktyce podatkowej my, jako pełnomocnicy, uczestniczymy w kontrolach zarządzonych bezpośrednio przez Ministerstwo Finansów.

Współpracę MF z KAS widać przykładowo w pojawiających się coraz częściej „trendach” w kontrolach, np. weryfikacji rozliczeń programów motywacyjnych (opcje na akcje itp.), nabycia nieruchomości komercyjnych, istnienia stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, rozliczeń w obszarze cen transferowych, czy w analizie dochodowości podmiotów powiązanych. MF typuje konkretne obszary gospodarcze i transakcje do analizy, a organy podatkowe przychodzą do podatnika już z gotową listą dokumentów i informacji do przekazania. Często, w takich „typowanych kontrolach” organy nie badają nic poza tym, co jest głównym celem wszczętego postępowania.

Przykładowo, ze 120 kontroli zleconych przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej do Urzędów Kontroli Skarbowej (obecnie Urzędów Celno-Skarbowych), w 87 przypadkach zakończono postępowania kontrolne (w tym dot. agresywnej optymalizacji podatkowej), określając zobowiązania podatkowe lub zmniejszając wykazaną pierwotnie stratę. Co więcej, z 175.217 decyzji wydanych przez organy podatkowe w latach 2014-2018, jedynie 15% z tych decyzji zostało uchylone przez sądy administracyjne. Dane wynikające z Raportu prowadzą zatem do wniosku, że typowane kontrole są coraz bardziej skuteczne w zakresie identyfikacji nieprawidłowości.

Kontrola wykorzystywana jest coraz częściej, jako specyficznie narzędzie do monitorowania i zwalczania nieprawidłowości i co do zasady prowadzona jest jedynie w przypadkach, gdy nieskuteczne lub nieadekwatne okażą się mniej uciążliwe dla podatników metody weryfikacji rozliczeń podatkowych (np. czynności sprawdzające).Coraz mniej jest natomiast tzw. kontroli przypadkowych, w których organy nie przychodzą do podatnika w konkretnym celu.

Powodzenie podatników w potencjalnym sporze z fiskusem uzależnione jest od wielu czynników. Niewątpliwie jednak przy kontrolach tzw. typowanych ważne jest umiejętne poprowadzenie dyskusji z organem już od samego początku.

Wydaje się, że podatnicy jeszcze przed tym, jak kontrolujący zapukają do drzwi przedsiębiorstwa, powinni być przygotowaniu na to, co ewentualnie może nastąpić w kontroli i jakie mogą być jej cele. Nie zawsze bowiem, nawet typowane kontrole są zasadne i warto wejść w spór z organem w celu obrony swoich działań podatkowych.

Podsumowanie

Obecnie przed podatnikami stoi szereg nowych wyzwań, nie tylko w obszarze prawidłowego stosowania przepisów podatkowych, lecz także w zakresie współpracy z organami podatkowymi w trakcie aktualnie prowadzonych kontroli, jak również w przygotowaniu adekwatnych działań u przedsiębiorcy przed wszczęciem kontroli. Zmianie bowiem ulega charakter kontroli, są one coraz częściej wykorzystywane jako specyficzne narzędzie do monitorowania i zwalczania konkretnych nieprawidłowości i częściej są prowadzone w przypadkach, gdy nieskuteczne lub nieadekwatne okazują się mniej uciążliwe dla podatników metody weryfikacji rozliczeń podatkowych.