Pełzająca rewolucja Europejskiego Zielonego Ładu

Polska może otrzymać w najbliższych latach miliardy euro na transformację energetyczną i klimatyczną, a inwestycje proklimatyczne mogą stać się siłą napędzającą odbudowę polskiej gospodarki po obecnej pandemii. Dlatego należy jak najszybciej przygotować ramy prawne umożliwiające ich wdrożenie.

Unia Europejska prowadzi politykę klimatyczną mającą na celu osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Dla realizacji tego zamierzenia przyjęty został Europejski Zielony Ład, stanowiący mapę drogową dla wdrażania nowych rozwiązań prawnych oraz narzędzi finansowych mających przyspieszyć dekarbonizację gospodarek państw członkowskich oraz umożliwić wzrost gospodarczy, który nie jest uzależniony od wykorzystywania nieodnawialnych surowców. Europejski Zielony Ład z uwagi na skalę zakładanych w nim reform uznawany jest za największą inicjatywę legislacyjną w historii Unii Europejskiej, która skutkować będzie inwestycjami na poziomie przynajmniej 1 biliona euro. Dla Polski jest to szansa na przejście na rozwój gospodarczy w duchu zrównoważonego rozwoju poprzez transformację emisyjnych sektorów gospodarczych, zwłaszcza energetyki.

Jakkolwiek sam komunikat ogłaszający Europejski Zielony Ład jest cienką broszurą, to już szczegółowe rozwiązania sukcesywnie proponowane w jego ramach stanowią bardzo obszerny materiał normatywny, liczący wiele tysięcy stron. Poniżej wskazujemy na najważniejsze z propozycji ogłoszonych w czasie dwóch lat właśnie mijających od przyjęcia Europejskiego Zielonego Ładu przez Komisję Europejską.

Latem zeszłego roku dużo uwagi poświęcono przyjętemu w lipcu tzw. pakietowi Fit for 55, dzięki któremu prawodawstwo UE ma zostać dostosowane do pośredniego etapu na drodze do neutralności klimatycznej, jakim jest redukcja do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych o 55 proc. w stosunku do 1990 r. Proponowane przepisy zakładają m.in. objęcie systemem handlu emisjami paliw wykorzystywanych do spalania w sektorach budownictwa i transportu drogowego (mini-ETS). Ponadto planowane jest rozszerzenie EU ETS na transport morski oraz wycofanie bezpłatnych uprawnień do emisji dla sektora lotniczego.

W Fit for 55 zawarto propozycje zmian regulacji dotyczących sektora energetycznego. Zgodnie z proponowanymi przepisami do 2030 r. 40 proc. energii wytwarzanej na terenie UE ma pochodzić z odnawialnych źródeł. Ponadto państwa członkowskie mają zostać zobligowane do osiągnięcia rocznych oszczędności energii w zużyciu końcowym do 1,5 proc. do 2030 r. w porównaniu z obecnym celem wyznaczonym na poziomie 0,8 proc. Projektowane regulacje przewidują również racjonalizację korzystania z fakultatywnych zwolnień i ulg podatkowych oraz wspieranie zielonej transformacji za pomocą zachęt finansowych dla rozwoju niskoemisyjnych źródeł energii.

Kontrowersyjny CBAM

Inną szeroko komentowaną propozycją jest zakaz sprzedaży od 2035 r. nowych samochodów osobowych i małych samochodów dostawczych z silnikami spalinowymi. Należy dodać, że podczas ubiegłorocznego szczytu klimatycznego COP26 w Glasgow ponad 100 krajów (w tym Polska) podpisało deklarację o zakazie rejestracji nowych samochodów spalinowych od 2035 r. W konsekwencji Polska musi zintensyfikować budowę publicznie dostępnych sieci stacji ładowania samochodów elektrycznych oraz tankowania wodorem. Inwestycje te są długotrwałe i kosztowne, co oznacza, że państwo polskie powinno zacząć je realizować jak najszybciej i opracować długoletnią strategię rozwoju tejże infrastruktury.

Dużo kontrowersji wzbudziły zaproponowane w ramach Fit for 55 przepisy ustanawiające mechanizm granicznego dostosowania kosztów emisji (ang. Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM). CBAM jest odpowiedzią Komisji Europejskiej na osłabienie konkurencyjności europejskiej gospodarki w związku z importem produktów z państw nieprowadzących polityki klimatycznej. Z uwagi na to, że w projekcie rozporządzenia proponowana jest możliwość obniżenia CBAM o opłaty za emisję gazów cieplarnianych uiszczane w kraju pochodzenia towarów, wiele państw, dla których UE jest ważnym rynkiem zbytu, zaczęło dostrzegać zasadność wprowadzenia na swoim terytorium podatku od emisji CO2. 10 marca 2021 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję o konieczności wprowadzenia CBAM w zgodzie z regulacjami Światowej Organizacji Handlu, według których – jeżeli prace legislacyjne będą trzymać się harmonogramu – mechanizm ten wejdzie w życie w 2023 r. W 2020 r. Komisja Europejska szacowała, że przyniesie on od 5 mld do 14 mld euro rocznie do budżetu Unii. Jednakże prognozowane przychody z samego CBAM będą niższe niż zakładane – według informacji Polskiego Instytutu Ekonomicznego z lipca 2021 r., przychody te będą wynosić od 1,5 mld do 3,1 mld euro w 2030 r. w zależności od ostatecznego wariantu wprowadzenia mechanizmu.

Pakiet grudniowy

Równo pół roku po ogłoszeniu pakietu Fit for 55 Komisja Europejska wystąpiła z kolejnym zestawem propozycji legislacyjnych mających na celu wypełnienie celów klimatycznych. Nowe przepisy koncentrują się między innymi na dekarbonizacji rynku wodoru i gazu, ograniczeniu emisji metanu, rozwoju transportu niskoemisyjnego, zwiększeniu efektywności energetycznej budynków oraz zwiększeniu skali zrównoważonego rolnictwa.

Istotnym elementem „pakietu grudniowego" jest propozycja zmian w sektorze gazowym. W obliczu zawirowań z cenami gazu i w ramach walki ze zmianami klimatu Komisja Europejska postanowiła zreformować unijny rynek gazu. Komisja zaproponowała wprowadzenie zakazu zawierania kontraktów długoterminowych na gaz ziemny powyżej 2049 r., a państwa UE będą miały możliwość dokonywania wspólnych zakupów gazu i gromadzenia rezerw strategicznych. Ponadto w proponowanych regulacjach podkreślono rolę wodoru jako kluczowego nośnika energii w ramach transformacji energetycznej.

Projektowane regulacje unijne w zakresie wodoru i gazów odnawialnych wspomogą realizację Polskiej Strategii Wodorowej i celów Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. Gwarantują i jednocześnie wymuszają one bowiem stworzenie jasnych przepisów przez polskiego ustawodawcę, umożliwiających m.in. rozwój biometanu czy wodoru.

Na szczególną uwagę zasługują proponowane przepisy dotyczące ograniczenia emisji metanu w sektorze energetycznym, które wprowadzają nowe wymogi w zakresie pomiaru, sprawozdawczości i weryfikacji. Część tych obowiązków będzie także dotyczyła importerów, którzy będą musieli pozyskiwać stosowne informacje od swoich kontrahentów w całym łańcuchu dostaw.

Żywność pod lupą

Innymi wartymi uwagi inicjatywami ogłoszonymi w ramach Europejskiego Zielonego Ładu są strategie „od pola do stołu" (ang. Farm to Fork) oraz nowy plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym (ang. A new Circular Economy Action Plan). Mają one na celu kolejno dekarbonizację sektora żywnościowego oraz wprowadzenie zasad gospodarki cyrkularnej. Powyższe strategie wpłyną na sposób produkcji żywności oraz towarów nie tylko w ramach Unii, ale i w państwach trzecich. Zgodnie z nową Wspólną Polityką Rolną (ang. New Common Agricultural Policy), która wejdzie w życie w I kwartale 2023 r., oraz z projektowanymi regulacjami z mającymi wdrożyć założenia nowego planu działania w dążeniu do gospodarki obiegu zamkniętego, przedsiębiorstwa z krajów eksportujących żywność i towary do Unii będą musiały przestrzegać bardziej rygorystycznych przepisów dotyczących etykietowania i informacji. Obie strategie poprzez inicjatywy zarówno regulacyjne, jak i nieregulacyjne ukierunkowania przemysłu spożywczego oraz przedmiotów użytku dnia codziennego przełożą się na praktyki ułatwiające obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej dokonywanie wyborów konsumenckich w duchu zrównoważonego rozwoju. Ponadto ich założenia umożliwią przedsiębiorstwom, w tym polskim, zminimalizowanie zużycia zasobów oraz stworzenie innowacyjnych modeli biznesowych zapewniających dochód oraz nowe miejsca pracy.

Rewolucyjne zmiany

Nadchodzące miesiące przyniosą kolejne propozycje, które istotnie wpłyną na gospodarkę i społeczeństwo. Za przełomowe na pewno będzie można uznać planowane regulacje w obszarze zrównoważonego ładu korporacyjnego oraz wprowadzenie odpowiedzialności firm za ich globalne łańcuchy dostaw. Dużo uwagi będzie też z pewnością poświęcone stale rozwijającemu się otoczeniu prawnemu w zakresie zrównoważonych finansów, których centralny punkt stanowi taksonomia – złożony system oceny poszczególnych technologii i działań pod kątem uznania ich za zrównoważone.

Skala dotychczas ogłoszonych i planowanych reform prowadzi niektórych komentatorów do wniosku, że Europejski Zielony Ładu z perspektywy czasu będzie utożsamiany z trzecią rewolucją przemysłową. Ostatecznie jednak jego sukces zależeć będzie od pogodzenia interesów państw członkowskich UE oraz tempa wprowadzania zmian legislacyjnych. Polska może stać się głównym beneficjentem Europejskiego Zielonego Ładu i otrzymać w najbliższych latach miliardy euro na transformację energetyczną i klimatyczną. Oznacza to m.in., że inwestycje proklimatyczne mogą stać się siłą napędzającą odbudowę polskiej gospodarki po obecnej pandemii. Należy jednak zaznaczyć, że polska gospodarka, realizując założenia Europejskiego Zielonego Ładu, nie ucieknie od bardzo wysokich kosztów, obciążających nie tylko budżet państwa, ale również przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe. Jednakże przewidywalna i zgodna z unijnymi celami polityka energetyczno-klimatyczna może ułatwić Polsce przeprowadzenie sprawiedliwej transformacji ku zrównoważonemu rozwojowi. Polska, aby w pełni móc wykorzystać szanse i wyzwania, jakie niesie ze sobą Europejski Zielony Ład, musi jak najszybciej przygotować ramy prawne implementujące w pełni unijne regulacje oraz dostosować struktury finansowania i wdrażania funduszy do nadchodzących zmian gospodarczo-społecznych.

Artykuł został opublikowany w Rzeczpospolitej 23 lutego 2022 r.