Prawne skutki rozwiązania fundacji rodzinnej

Decyzja o rozwiązaniu

Odmienności od prawa spółek występują również na etapie podejmowania decyzji o rozwiązaniu i likwidacji fundacji rodzinnej. I tak:

• organem decydującym o rozwiązaniu fundacji w przypadku upływu czasu, na jaki fundacja została powołana, realizacji jej celu albo braku możliwości jego realizacji, jest zarząd fundacji - w spółkach taka decyzja zawsze leży w gestii zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia;
• w przypadku wystąpienia innych ważnych powodów rozwiązania fundacji, decyzja może zostać podjęta na skutek jednomyślnej uchwały beneficjentów; w spółkach taka decyzja podejmowana jest kwalifikowaną większością (np. 2/3 głosów), chyba że statut wprowadza jednomyślność. 

W każdym wypadku o rozwiązaniu fundacji może również zadecydować sąd rejestrowy na wniosek beneficjenta albo z urzędu. Tu uprawnienia sądu są podobne do tych wskazanych w kodeksie spółek handlowych. 

Czas trwania likwidacji

Likwidacja ma na celu zakończenie bieżących interesów fundacji, uregulowanie długów i ściągnięcie wierzytelności. Czas trwania likwidacji będzie zatem również uzależniony od stopnia skomplikowania spraw, którymi fundacja się zajmowała. Jeżeli mamy do czynienia z fundacją dopiero co założoną, samo zakończenie bieżących interesów nie powinno być procesem zajmującym więcej niż kilka tygodni. 

Podobnie jak to jest w przypadku spółek, czas trwania likwidacji zależy również od dodatkowych terminów ustawowych, i tak:

• wierzyciele fundacji mają jeden miesiąc na zgłoszenie swoich wierzytelności wobec fundacji, co jest terminem znacznie krótszym niż w przypadku sp. z o.o. (3 miesiące) czy S.A. (6 miesięcy); ale 
• wydanie majątku fundacji na rzecz osób uprawnionych, po uprzednim zaspokojeniu wierzycieli, nie może nastąpić wcześniej niż przed upływem jednego roku od dnia ogłoszenia o likwidacji i ww. wezwania wierzycieli; dla porównania w sp. z o.o. termin ten wynosi 6 miesięcy, a w S.A. również wynosi 1 rok. 

Jeżeli o rozwiązaniu fundacji rodzinnej ma zadecydować zgromadzenie beneficjentów (w przypadku wystąpienia „ważnych powodów”), w skład którego wchodzą również osoby niepełnoletnie, wyrażenie zgody przez takiego beneficjenta wymaga wcześniejszego zezwolenia sądu opiekuńczego. Spowoduje to oczywiście przedłużenie procesu podejmowania decyzji i w konsekwencji rozwiązania i likwidacji fundacji rodzinnej. 

A zatem likwidacja fundacji rodzinnej, od podjęcia stosownej uchwały do chwili wydania majątku, będzie procesem trwającym:

• nie mniej niż rok - okres niezbędny do zgłoszenia wierzytelności przez wierzycieli i po upływie którego można wydać majątek fundacji, plus 
• kilka tygodni - które są potrzebne do podjęcia uchwały, złożenia wniosku do rejestru w sprawie likwidacji czy ogłoszenia likwidacji w MSiG. 

Jeżeli decyzja o rozwiązaniu fundacji będzie wymagała zgody sądu opiekuńczego (wymagana uchwała beneficjentów, wśród których mamy małoletnich), całość może ulec wydłużeniu nawet o kilka miesięcy. 

Jak widać proces likwidacji fundacji rodzinnej, przyjmując nawet najprostszą strukturę fundacji, z ograniczoną liczbą aktywów, beneficjentów i liczbą spraw, którą będzie się zajmowała, jest dłuższy niż w przypadku spółki z o.o., a może być również dłuższy niż w spółce akcyjnej. 

Szkoda, że ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie uproszczonej procedury likwidacji fundacji rodzinnej tylko w przypadku fundacji powołanej testamentem, która nie posiada zbywalnego majątku i nie prowadzi działalności. Uproszczona procedura wydaje się zasadna również w innych przypadkach, np. gdy fundator jest zarazem jedynym członkiem zarządu i beneficjentem albo gdy fundator i beneficjenci należą do najbliższej rodziny (zerowa grupa podatkowa).  

Brak świadczeń na rzecz beneficjentów

Bardzo ważną konsekwencją rozpoczęcia likwidacji fundacji rodzinnej jest brak możliwości wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów do momentu zaspokojenia wierzycieli. Warto poczekać na orzeczenia sądów dotyczących tego przepisu, ponieważ sięgając do analogii z prawa spółek, gdzie w trakcie likwidacji spółki nie można wspólnikom wypłacać zysków, może okazać się, że świadczenia na rzecz beneficjentów nie mogą być wypłacane de facto aż do momentu zakończenia likwidacji i ostatecznego podziału jej majątku wobec uprawnionych. 

Należy więc dobrze przemyśleć zakres świadczeń przyznanych beneficjentom (którym może być również fundator), aby nie okazało się, że na skutek likwidacji fundacji pozbawieni oni zostaną przez długi czas świadczeń - np. środków do życia albo do kontynuowania życia na dotychczasowym poziomie. 

Kto otrzymuje majątek

To, kto otrzymuje majątek po likwidacji fundacji i pozostały po zaspokojeniu wierzycieli powinno zostać określone w statucie. Statut w szczególności powinien wskazywać nie tylko uprawnionych (np. fundator, niektórzy beneficjenci czy wszyscy beneficjenci), ale również majątek przypadający na poszczególne osoby na skutek likwidacji (czy to procentowo, czy konkretnie jakie aktywo komu przypada). 

Jeżeli statut nie stanowi inaczej, a fundacja jest rozwiązywana za życia fundatora, fundator jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia. Statut może również wskazywać jako współuprawnionych albo jedynie uprawnionych niektórych albo wszystkich beneficjentów. 

Jeżeli fundator już nie żyje, podział mienia następuje zgodnie z zapisami statutu. Jeżeli statut nie wskazuje beneficjentów albo brak jest takich beneficjentów, majątek fundacji przechodzi na spadkobierców fundatora.