Podsumowanie działań Prezesa UOKiK w 2024 roku

Ochrona konsumentów

Kwestie związane z ochroną konsumentów są jednym z priorytetów na agendzie Prezesa UOKiK od wielu lat. Za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przewidziana jest kara finansowa w wysokości do 10% jego rocznego obrotu oraz kara na osoby zarządzające przedsiębiorcy, który dopuścił się naruszenia, w wysokości do 2 mln zł.

W 2024 r. Prezes UOKiK zakończył szereg wszczętych w uprzednich latach postępowań, jednocześnie inicjując nowe działania mające na celu dalsze wzmacnianie pozycji konsumentów na rynku. Poniżej przedstawiamy podsumowanie dotyczące kluczowych działań podjętych przez Prezesa UOKiK w ramach poszczególnych sektorów.

Wydaje się, że w związku z rozwojem handlu internetowego na platformach sprzedażowych, Prezes UOKiK koncentruje swoje działania na weryfikacji praktyk stosowanych przez te platformy. Przykładowo, w 2024 r. Prezes UOKiK wydał decyzję, w której nałożył karę  w wysokości 31 mln zł na jedną z platform sprzedażowych za naruszenia regulacji. Równocześnie wszczęto postępowanie wyjaśniające dotyczące innej platformy internetowej, gdzie zarzuty koncentrują się na braku przekazywania konsumentom jasnych informacji co do tego, czy zawierają umowę z przedsiębiorcą, czy osobą fizyczną oraz jaki jest podział obowiązków między platformą a sprzedającym.

Pod stałą obserwacją Prezesa UOKiK pozostaje także sektor finansowy. W 2024 r. wszczęto łącznie piętnaście postępowań przeciwko bankom, dotyczących reakcji banków na zgłoszenia nieautoryzowanych transakcji przez konsumentów. W ocenie Prezesa UOKiK, banki nie zawsze wywiązują się z obowiązku zwrotu pieniędzy poszkodowanym konsumentom bądź oddają je po terminie. Problemem są także wprowadzające w błąd informacje przekazywane przez instytucje finansowe konsumentom w odpowiedzi na złożone reklamacje. W odpowiedzi na dostrzeżone nieprawidłowości, w październiku 2024 r. opublikowano zalecenia powstałe we współpracy Prezesa UOKiK, KNF i ekspertów z sektora bankowego dla dostawców usług płatniczych. Zalecenia te zawierają szereg rekomendowanych rozwiązań mających na celu ograniczenie ryzyka wykorzystania usług płatniczych do okradania klientów.

Równolegle, Prezes UOKiK zakończył postępowania przeciwko serwisowi płatniczemu za stosowanie zbyt ogólnego katalogu działań zabronionych i dotkliwych sankcji, oraz przeciwko pożyczkodawcom i pośrednikom kredytów konsumenckich za praktyki związane z oferowaniem usług powiązanych ze sobą spółek oferujących refinansowanie pożyczek, co skutkowało kosztami przekraczającymi maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu.

Wciąż pod nadzorem UOKiK pozostają także umowy zawierane przez przedsiębiorców z różnych branż w zakresie stosowania tzw. klauzul abuzywnych, czyli niedozwolonych postanowień we wzorach umów z konsumentami. Zakończone w tym roku postępowania, połączone z nałożeniem kar finansowych, dotyczyły między innymi zbyt krótkiego terminu dla konsumenta na zgłoszenie reklamacji, utrudniania jej zgłoszenia, braku udostępnienia regulaminu, na który konsument musiał wyrazić zgodę, jednostronnej możliwości zmiany regulaminu przez przedsiębiorcę oraz zobowiązania konsumentów do udzielenia niesprecyzowanego pełnomocnictwa spółce.

Ponadto, w 2024 r. Prezes UOKiK nadal nadzoruje prawidłowe implementowanie przez przedsiębiorców obowiązków wynikających z dyrektywy Omnibus, obowiązującej od stycznia 2023 r. Zarzuty w tym zakresie, związane z nieprawidłowościami w stosowaniu tych regulacji, postawiono m.in. sieci stacji benzynowych oraz platformom sprzedającym odzież, które podczas obniżek cen produktów nie wskazywały bądź nie wskazywały prawidłowo najniższej ceny obowiązującej w ciągu ostatnich 30 dni przed promocją.

Ochrona konkurencji – praktyki ograniczające konkurencję

W 2024 r. w obszarze praktyk antymonopolowych, czyli porozumień ograniczających konkurencję oraz nadużywania pozycji dominującej, dostrzec można wzmożoną aktywność Prezesa UOKiK w obszarze między innymi weryfikacji porozumień zawieranych pomiędzy producentami, a dystrybutorami oraz w stosowaniu instytucji przeszukań u przedsiębiorców mających na celu pozyskanie dowodów naruszenia.

Prezes UOKiK dokonał przeszukań u przedsiębiorców podejrzewanych o stosowanie praktyk ograniczających konkurencję, działających między innymi w branży technologicznej, materiałów budowlanych, elektroniki użytkowej oraz energetycznej. Przeszukania te były związane z wszczęciem postępowań przeciwko przedsiębiorcom podejrzewanym o ustalanie cen pomiędzy producentami a dystrybutorami produktów, podział rynku pomiędzy dystrybutorami oraz potencjalne nadużywanie pozycji dominującej przy przyłączaniu instalacji OZE do sieci elektroenergetycznych.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na wzmożoną aktywność Prezesa UOKiK w obszarze kontroli porozumień zawieranych pomiędzy producentami a dystrybutorami. Spośród zakończonych w 2024 r. spraw, dwie dotyczyły zawarcia niedozwolonych porozumień pomiędzy dystrybutorami pojazdów ciężarowych oraz samochodów osobowych przy udziale importera, co do terytorialnego podziału rynku. Stwierdzono również, że dealerzy wiodącego producenta samochodów osobowych stosowali maksymalne rabaty wskazywane przez importera, co eliminowało konkurencję cenową. Obie sprawy zakończyły się wysokimi karami nałożonymi na przedsiębiorców - łącznie w obu sprawach nałożono kary w wysokości ponad 640 mln zł na dwudziestu trzech przedsiębiorców. W obu postępowaniach ukarano także menadżerów spółek, które dopuściły się naruszenia. Łącznie ukarano piętnaście osób fizycznych, a najwyższa kara wynosiła 490 tys. złotych.

W branży technologicznej, Prezes UOKiK wydał decyzję zobowiązującą wiodącego producenta sprzętu elektronicznego do zmiany systemu sprzedażowego, zgodnie z którym w przypadku, gdy jeden z dystrybutorów zgłosił potencjalną transakcję z danym klientem, producent mógł uniemożliwiać pozostałym dystrybutorom przedstawienie konkurencyjnych ofert cenowych temu samemu klientowi. Taki system sprzedaży budził podejrzenie dokonania podziału rynku, jednak ze względu na charakter sprawy postępowanie zakończyło się zawarciem ugody z Prezesem UOKiK i zmianą podejrzanych praktyk w zamian za uniknięcie kary finansowej. Równocześnie, w ramach tej samej sprawy, nałożono na przedsiębiorcę karę w wysokości 6 mln zł za udzielanie nieprawdziwych informacji w toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego. Jest to wyraźny sygnał dla przedsiębiorców, aby rzetelnie podchodzili do odpowiedzi na pytania wysyłane przez Prezesa UOKiK, ponieważ brak współpracy czy wprowadzanie organu w błąd zagrożone jest wysokimi karami.

W lipcu 2024 r. Prezes UOKiK opublikował poradnik dla przedsiębiorców dotyczący potencjalnych naruszeń konkurencji na rynku pracy. Organ wskazał, że potencjalne niedozwolone porozumienia mogą dotyczyć m.in. ustalania wysokości wynagrodzeń lub innych warunków pracy pracowników, a także uzgodnień co do niekonkurowania o pracownika (tzw. no-poaching agreement). Wydaje się zatem, że 2025 r. może przynieść weryfikację przez Prezesa UOKiK czy rynek dostosował się do przekazanych zaleceń.

W rezultacie, warto odpowiednio wcześniej przyjrzeć się praktykom oraz zasadom współpracy stosowanym w ramach organizacji, ponieważ za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję przewidziane są kary finansowe – dla przedsiębiorcy, który dopuścił się naruszenia w wysokości do 10% jego rocznego obrotu, natomiast na menadżerów bądź dyrektorów tego przedsiębiorcy w wysokości do 2 mln zł.

Przewaga kontraktowa

Nieco mniejszą niż w 2023 r., chociaż wciąż widoczną, aktywność Prezesa UOKiK można zauważyć w 2024 r. w obszarze wykorzystywania przez przedsiębiorców tzw. przewagi kontraktowej na rynku rolno-spożywczym. Co do zasady, nadużycie przewagi kontraktowej może mieć miejsce w przypadku znaczącej dysproporcji potencjałów ekonomicznych pomiędzy dostawcami a nabywcami produktów rolnych lub spożywczych. W przypadku stwierdzenia naruszenia, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę w wysokości do 3% jego rocznego obrotu.

W 2024 r. Prezes UOKiK między innymi zobowiązał spółdzielnie mleczarską (w zamian za uniknięcie kary finansowej) do zmiany dotychczas stosowanych praktyk, które polegały m.in. na jednostronnej możliwości zmiany cennika, braku możliwości weryfikacji przeprowadzanych przez spółdzielnie badań mleka przez dostawców i sankcji nakładanych na dostawców za zakończenie współpracy.

Zatory płatnicze

W 2020 r. weszła w życie nowelizacja tzw. ustawy zatorowej, która przyznała Prezesowi UOKiK nowe kompetencje. Od tego czasu Prezes UOKiK jest uprawniony do nadzorowania tzw. zatorów płatniczych, czyli sytuacji, gdy przedsiębiorcy nie otrzymują na czas wynagrodzenia za wykonane usługi bądź dostarczone towary. W opinii Prezesa UOKiK może to być szczególnie dotkliwe dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw. W pierwszym roku obowiązywania nowych regulacji Prezes UOKiK wszczął około sto nowych postępowań. W 2024 r. Prezes UOKiK wszczął szesnaście nowych postępowań w sprawach zatorów płatniczych, które dotyczyły przedsiębiorców działających m.in. w branżach spożywczej, farmaceutycznej, budowlanej, motoryzacyjnej i energetycznej.

Jednocześnie, od 2022 r. Prezes UOKiK jest uprawniony, oprócz wszczęcia postępowania, do wystosowania tzw. wystąpień miękkich, które mają na celu zasygnalizowanie przedsiębiorcom zauważonych nieprawidłowości i zdyscyplinowanie ich do niezwłocznej poprawy. Jest to instrument, z którego Prezes UOKiK często korzystał w 2024 r. Z publicznie dostępnych informacji wynika, że w 2024 r. Prezes UOKiK wysłał około czterdzieści takich wystąpień.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę szerokie uprawnienia, a także aktywność Prezesa UOKiK w ich wykonywaniu, przedsiębiorcy ze wszystkich sektorów powinni regularnie weryfikować obowiązujące procedury oraz aktualizować swoje praktyki biznesowe, aby zapewnić zgodność z przepisami prawa konkurencji. W osiągnięciu tego celu pomocne mogą być regularne szkolenia dla pracowników oraz wdrożenie systemów monitorowania i raportowania, które pomogą w identyfikacji potencjalnych naruszeń. Wydaje się, że w obliczu szeregu regulacji prawnych i ich interpretacji przez organy, tylko proaktywne podejście do compliance może pomóc uniknąć wysokich kar finansowych i utraty reputacji przez spółkę.