Kontynuacja działalności fundacji rodzinnej, gdy brak fundatora

Statut jako źródło zabezpieczenia dla beneficjentów

Z perspektywy ciągłości samej fundacji oraz prowadzonej przez nią działalności, kluczowe jest odpowiednie zabezpieczenie w statucie sytuacji, w której jedynymi pozostałymi przy życiu beneficjentami fundacji będą osoby małoletnie. Wprowadzenie takich regulacji zabezpieczy samą fundację, ciągłość decyzyjną oraz docelowo majątek beneficjentów, który nie zostanie przez nich odziedziczony w ramach spadkobrania z racji faktu, że został on uprzednio alokowany do fundacji.

Dodatkowo, należy wskazać, że fundator może zastrzec w statucie, że przedmioty przypadające małoletniemu beneficjentowi z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. Wyłączenie zarządu dotyczyć może również tylko jednego z rodziców oraz zostać pozostawione przez fundatora drugiemu z nich.

W sytuacji całkowitego wyłączenia od zarządu rodziców fundator powinien ustanowić osobę, która sprawować będzie zarząd nad przedmiotami przypadającymi małoletniemu beneficjentowi od fundacji rodzinnej. Zarządcą może być dowolna osoba pełnoletnia, która posiada zdolność prawną i pełną zdolność do czynności prawnych, przy czym powołanie zarządcy powinno przy tym nastąpić co najmniej w formie pisemnej, a w sytuacji, jeżeli zarząd obejmuje również rozporządzanie nieruchomościami – w formie aktu notarialnego.

W literaturze akceptowane jest tzw. podstawienie, tj. wyznaczenie innej osoby na wypadek, gdyby pierwotnie wskazana nie mogła lub nie chciała sprawować zarządu nam przedmiotami przypadłymi małoletniemu. W przypadku gdy fundator nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawowany jest przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy.

Celem tej regulacji jest prawne oraz faktyczne wyłączenie rodziców małoletniego od zarządu mieniem, jakie otrzymać może on od fundacji rodzinnej w ramach świadczenia (pieniężnego lub niepieniężnego). Koresponduje ona także z ideą fundacji rodzinnej, jaką jest oderwanie majątku rodzinnego od ryzyk osobowych obciążających poszczególnych członków rodziny. Dzięki możliwości wyłączenia świadczeń otrzymanych przez małoletniego beneficjenta z zarządu sprawowanego przez rodziców, fundator w pełniejszym zakresie może urzeczywistnić swą wizję funkcjonowania fundacji rodzinnej oraz czerpania z niej korzyści przez poszczególnych członków rodziny.

Inne formy zabezpieczenia ciągłości fundacji

Zabezpieczenie prawa głosu nie jest jedyną czynnością wartą rozważenia w kontekście ciągłości fundacji rodzinnej. Z racji alokacji majątku w zewnętrznym podmiocie, wartym rozważenia może okazać się chociażby zaangażowanie zewnętrznej firmy zarządczej, która, na wypadek śmierci fundatora oraz braku pełnoletnich beneficjentów, będzie mogła pełnić ich rolę w okresie przejściowym, tj. do czasu osiągnięcia pełnoletności przez beneficjentów, lub też będzie wypełniała wolę fundatora zakreśloną w samym statucie. Taka sytuacja uchroni np. spółki portfelowe, których udziały należeć będą do fundacji przed brakiem organów decyzyjnych wykonujących uprawnienia korporacyjne.

Inną możliwością jest powołanie rady nadzorczej fundacji, tj. fakultatywnego organu, który np. mógłby być złożony z osób zewnętrznych (spoza rodziny), a którego kompetencja ograniczałaby się do wyboru zarządu fundacji w sytuacji nagłej sytuacji wymagającej takiej reakcji, np. śmierci zarządu fundacji i braku uprawnionych do jego wyboru.

Z uwagi na praktyczne problemy, jakie powodować może udział małoletnich beneficjentów w działalności fundacji rodzinnej - związane przede wszystkim z wymogiem podejmowania działań w ich imieniu przez przedstawicieli - niezwykle istotne jest odpowiednie sformułowanie postanowień statutu. Ustawa o fundacji rodzinnej, z racji swojej otwartości i możliwości uregulowania wielu kwestii w sposób dopasowany do konkretnej sytuacji rodzinnej, pozwala na wdrożenie wielu mechanizmów, które mogą zostać wypracowane w procesie jej strukturyzacji. Jest to o tyle kluczowe, że właściwa regulacja praw i obowiązków beneficjentów lub też sprawne opracowanie mechanizmów na wypadek braku fundatora zapewnić może nieprzerwaną kontynuację fundacji rodzinnej oraz idei fundatora stojącej za jej powołaniem.

Podsumowanie

Jeśli jedynymi beneficjentami fundacji rodzinnej po śmierci fundatora będą małoletni, korzystanie ze świadczeń przyznawanych przez fundację może być uzależnione od wsparcia ich opiekunów. By zachować ciągłość fundacji, warto przewidzieć w statucie odpowiednie mechanizmy z tym związane.

Artykuł ukazał się w Rzeczpospolitej w dniu 5 stycznia 2024 r.