Jak zarządzić odpowiedzialnością karnoskarbową

Ostateczny wymiar kary zależy od uznania sądu i przy jego ustalaniu brane są pod uwagę okoliczności danej sprawy, czy też postawa sprawcy.

Statystyki z ostatnich lat pokazują, że wpływ postępowań karnoskarbowych do sądów powszechnych rokrocznie wynosi kilkanaście tysięcy. W przeważającej liczbie spraw sądy orzekają o winie oskarżonych, co oznacza, że często skierowanie aktu oskarżenia może się wiązać ze skazaniem. Najczęściej nakładaną karą jest grzywna, przeciętnie w kwocie od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. Kara pozbawienia wolności w sprawach karnoskarbowych należy raczej do rzadkości.

Choć więc praktyka orzekania kar nie sięga maksymalnych poziomów grzywny, to jest wciąż dotkliwa – z kilku względów. Po pierwsze – kara grzywny musi być uiszczona przez sprawcę czynu, nie może być zapłacona przez inną osobę ani przez spółkę, w której sprawca pracuje. Po drugie odpowiedzialność karna członków zarządu nie jest i nie może być objęta ubezpieczeniem, które często zawierają oni, aby zminimalizować ryzyko związane z pełnionymi zadaniami. Choć ubezpieczenie nie zwolni ubezpieczonego od zapłaty grzywny, to często może obejmować pokrycie kosztów pełnomocnika czy obrońcy w postępowaniach karnych i karnoskarbowych, dopóki nie zostanie orzeczona umyślność. Pokrycie kosztów obsługi prawnej może mieć miejsce już na etapie postępowania przygotowawczego (także gdy postępowanie nie toczy się jeszcze przeciwko konkretnej osobie), a nawet w sytuacji, gdy ubezpieczony występuje w sprawie w charakterze świadka.

Krąg osób odpowiedzialnych

Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. W ten sposób art. 9 § 3 KKS konstytuuje odpowiedzialność zarządu spółki równolegle do odpowiedzialności faktycznego sprawcy. Poniesienie odpowiedzialności przez członka zarządu nie wyklucza ukarania innych osób odpowiedzialnych za sprawy podatkowe w danym podmiocie. Na przykład, możliwe jest poniesienie odpowiedzialności za ten sam czyn członka zarządu oraz osoby odpowiedzialnej za prowadzenie ksiąg rachunkowych w danej jednostce.

Zakres odpowiedzialności

Potencjalna odpowiedzialność członków zarządu za nieprawidłowości w obszarze podatków może być bardzo szeroka (przykłady w ramce). Dodatkowo pociągniecie do odpowiedzialności karnoskarbowej członków zarządu nie wyklucza możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności również innych osób w firmie odpowiedzialnych za podatki, w tym np. prokurentów, pełnomocników, dyrektorów finansowych, księgowych oraz inne osoby z kadry menedżerskiej.

Ograniczenie odpowiedzialności

Pierwsza z instytucji, które pozwalają wyeliminować odpowiedzialność karnoskarbową, to tzw. czynny żal. Zgodnie z art. 16 KKS nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałającego w jego popełnieniu. Warunkiem skorzystania z instytucji czynnego żalu jest uiszczenie na wezwanie organu uszczuplonej należności publicznoprawnej (art. 16 § 2 KKS). Co jest szczególnie istotne czynny żal powinien podpisać sprawca czynu zabronionego, czyli osoba fizyczna - odpowiedzialna za rozliczenia podatkowe lub członek zarządu. Nie będzie skuteczne zawiadomienie złożone w imieniu spółki, czy też w imieniu organu spółki.

Druga instytucja, warta zapamiętania przewidziana jest w art. 16a KKS. Zgodnie z tym przepisem, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyn korekty i w całości uiścił uszczuploną należność publicznoprawną. W praktyce po kontroli podatkowej zdarzają się sytuacje, gdy podatnik – zamiast wchodzić w spór z władzami skarbowymi – decyduje się na korektę zakwestionowanego rozliczenia i zapłatę zaległości podatkowej.

Zarządzanie ryzykiem

Większość przestępstw zagrożonych karą na podstawie Kodeksu karnego skarbowego stanowią te popełnione umyślnie. W przypadku osób zajmujących się sprawami finansowymi na szczeblu zarządczym, często pociągniecie do odpowiedzialności jest możliwe poprzez udowodnienie niedopełnienia przez te osoby należytej staranności w nadzorze nad osobami bezpośrednio zajmującymi się rozliczeniami podatkowymi. Jak wykazać brak winy w wyborze i nadzorze osób odpowiedzialnych za rozliczenia podatkowe w firmie i w konsekwencji świadomie ograniczyć ryzyko karnoskarbowe?

Na pewno pomocne będzie wprowadzenie i stosowanie procedur określających zakres odpowiedzialności za realizację zadań w zakresie rozliczeń danego podmiotu z tytułu zobowiązań podatkowych oraz kluczowych obszarów z perspektywy działalności podmiotu. Ponadto ważna jest bieżąca kontrola wykonywanej pracy, jakości i terminowości dostarczanych danych. Członkowi zarządu powinni również dążyć do zatrudniania osób o wysokich kwalifikacjach, odpowiednich dla stanowiska oraz przydzielonego zakresu wykonywanych zadań. Elementem zmniejszającym ryzyko odpowiedzialności osobistej jest również zasięganie opinii wewnętrznie oraz od zewnętrznych doradców.

Praktyka postępowań

Niejednokrotnie organy podatkowe wszczynają postępowania karne skarbowe w zasadzie automatycznie, bez ustalenia, czy w ogóle można było przypisać komuś winę za błędy w rozliczeniu podatkowym. Dość często jeszcze przed zakończeniem sporu podatkowego organy ścigania przesłuchują świadków, a nawet wydają postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Najczęściej pierwsze czynności organów kierowane są przeciwko członkom zarządu.

Praktyka działania organów ścigania w sprawach karnoskarbowych i wspomniane statystyki skazań prowadzą do konkluzji, że ważne jest, aby od jak najwcześniejszego etapu postępowania karnego skarbowego zapewnić sobie wsparcie profesjonalnego pełnomocnika lub obrońcy. Dzięki temu możliwe będzie zapewnienie należytej ochrony interesów osobistych i majątkowych członka zarządu oraz zabezpieczenie jego uprawnień procesowych w toku postępowania, w tym m.in.:

• w sytuacjach wymagających niezwłocznych działań (zatrzymania, przeszukania, przesłuchania, przedstawienia zarzutów i innych czynności dochodzeniowo-śledczych);
• w pozostałych czynnościach w postępowaniach przygotowawczych i sądowych w sprawach karnych skarbowych.

Już na bardzo wczesnym etapie postępowania karnoskarbowego osoby mogące być potencjalnie pociągnięte do odpowiedzialności powinny szczegółowo przeanalizować stan faktyczny i przy wsparciu profesjonalnych pełnomocników zaplanować strategię i taktykę postępowania.