Dyrektywa Omnibus. Nowe kompetencje Prezesa UOKiK. Na co muszą się przygotować przedsiębiorcy.

Nie są to jedyne przykłady sytuacji, gdy unijne przepisy dotyczące ochrony konkurencji i konsumentów nie zostały wdrożone do krajowego porządku prawnego w terminie. Dyrektywa ECN+ (mająca na celu zwiększenie skuteczności egzekwowania unijnych reguł konkurencji na rynku wewnętrznym przez krajowe organy ochrony konkurencji poszczególnych państw członkowskich) powinna była zostać wdrożona do krajowego porządku prawnego do 4 lutego 2021 r. Projekt jest wciąż na etapie prac rządowych. Uchwalenie nowych przepisów o przewadze kontraktowej, stanowiących implementację dyrektywy unijnej, nastąpiło zaś z kilkumiesięcznym opóźnieniem.

Upływ terminu implementacji dyrektywy nie oznacza jednak, że staje się ona dla przedsiębiorców źródłem praw i obowiązków. Jest tak dlatego, że w przeciwieństwie do rozporządzeń dyrektywa co do zasady, aby stać się wiążąca dla osób fizycznych i prawnych, wymaga uprzedniej implementacji do krajowych porządków prawnych. Możliwość powołania się przed krajowymi sądami i organami administracji na postanowienia nieimplementowanej dyrektywy dopuszczalna jest wyjątkowo, zasadniczo wyłącznie w relacji pomiędzy podmiotami prywatnymi a państwem członkowskim.

Z utrwalonej linii orzeczniczej TSUE wynika, że skuteczne powołanie się przez jednostkę wprost na przepisy niewdrożonej dyrektywy z pomięciem niezgodnych z nimi norm prawa krajowego wymaga także, aby te normy przyznawały uprawnienia jednostkom w stosunku do państwa, a także były bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne (por. wyrok w sprawie Marks & Spencer, C-62/00, Van Duyn C-41/74, Ratti C-148/78). Ponadto jeżeli jednostka poniesie szkodę wskutek braku terminowej implementacji dyrektywy, to co do zasady jest uprawniona do dochodzenia od państwa odszkodowania za naruszenie prawa wspólnotowego.

Generalną zasadą w odniesieniu do dyrektyw jest brak ich bezpośredniego skutku, co oznacza, że państwo członkowskie nie jest uprawnione do nakładania na podmioty prywatne obowiązków wynikających z niewdrożonej w terminie dyrektywy. W praktyce dla przedsiębiorców oznacza to przede wszystkim, że do momentu wejścia w życie krajowych przepisów implementujących dyrektywę Omnibus, organy takie jak prezes UOKiK czy wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej nie będą mogły zarzucać przedsiębiorcom stosowania praktyk niezgodnych z postanowieniami dyrektywy i w konsekwencji nakładać na kontrolowane podmioty kar.

Szczególną ostrożność powinny jednak zachować podmioty kierujące swoją ofertę do konsumentów spoza Polski, gdyż inne państwa członkowskie (przykładowo Niemcy, Chorwacja, Bułgaria czy Węgry) mogły dokonać terminowej implementacji dyrektywy Omnibus, a przyjęte przez nie środki prawne mogą być odmienne niż te projektowane chociażby przez krajowego ustawodawcę. W takim przypadku, działalność wspomnianych przedsiębiorców, powinna być dostosowana do obowiązujących w tych państwach członkowskich regulacji.

W naszej ocenie, także przedsiębiorcy prowadzący działalność wyłączenie na terytorium Polski, nie powinni czekać na uchwalenie krajowych przepisów implementujących, a już teraz przyjrzeć się stosowanym praktykom i dostosować je do projektowanych zmian. Jako że opracowanie i wdrożenie nowych rozwiązań co do zasady wymaga czasu, a na ten moment nie jest wiadome jaki okres od momentu uchwalenia ustawy implementującej, do momentu wejścia jej życie zostanie przyjęty przez ustawodawcę, może się okazać, że na wprowadzenie wymaganych zmian będzie już za późno. W związku z czym, chociaż w prace nad finalnym kształtem regulacji jeszcze się nie zakończyły i na chwilę obecną nie wiadomo jaka będzie ostateczna treść dokumentów, to znany jest już ogólny zarys planowanych zmian, który powinien umożliwić przedsiębiorcom z odpowiednim wyprzedzeniem przygotowanie i wdrożenie odpowiednich procedur.

Najważniejsze zmiany wynikające z implementacji dyrektywy Omnibus

Postanowienia ustawy implementującej dyrektywę Omnibus do krajowego porządku prawnego zasadniczo skierowane są przede wszystkim do dostawców platform e-commerce (funkcjonujący zarówno w relacjach B2B, jak i C2C), przedsiębiorców oferujących tam swoje towary, dostawców wyszukiwarek internetowych, przedsiębiorców oferujących swoje towary na odległość oraz poza lokalem przedsiębiorstwa, a także prowadzących sklepy internetowe i stacjonarne.

Nowelizacja przepisów objąć ma zasadniczo ustawę o prawach konsumenta, ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawę o informowaniu o cenach towarów i usług oraz ustawę o wyrobach medycznych. Zakres projektowanych zmian jest obszerny, w związku z czym na potrzeby niniejszego artykułu zostaną wskazane jedynie najważniejsze z nich. 

Zmiany w ustawie o prawach konsumenta

Planowane jest wprowadzenie do treści ustawy definicji internetowej platformy handlowej oraz dostawcy internetowej platformy handlowej. Dotychczas, pomimo znacznego rozwoju e-handlu, brak było jednolitej definicji tych pojęć, w związku z czym doprecyzowanie tych zagadnień wydaje się być krokiem w dobrym kierunku. 

Zmiany dotyczą też modyfikacji obowiązków informacyjnych ciążących na przedsiębiorcach  oferujący swoje towary na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa oraz dostawcach platformy e-commerce. Ci ostatni zobowiązani będą m.in. do informowania konsumentów czy osoba trzecia oferująca towary, usługi lub treści cyfrowe na platformie jest przedsiębiorcą (na podstawie oświadczenia tej osoby złożonego dostawcy platformy). Prawidłowe wywiązanie się z tego obowiązku powiązane będzie zatem z koniecznością pozyskiwania przez dostawców platform wspomnianych oświadczeń, co może wymagać wdrożenia stosownych procedur i zmian w regulaminie funkcjonowania platformy.

Zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym

Kluczowe zmiany w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym dotyczą przede wszystkim wprowadzenie definicji plasowania, a także rozszerzenia katalogu wprowadzających w błąd nieuczciwych praktyk rynkowych oraz tzw. czarnej listy nieuczciwych praktyk rynkowych.

Plasowanie utożsamiane będzie m.in. z przyznawaniem określonej widoczności produktom  przez przedsiębiorców, którzy udostępniają funkcję wyszukiwania internetowego. Wprowadzenie definicji plasowania powiązane jest z wprowadzeniem nowej nieuczciwej praktyki rynkowej polegającej na podawaniu wyników wyszukiwania produktów, bez wyraźnego poinformowania o fakcie pobierania opłat w zamian za wyższe plasowanie produktów lub o korzystaniu przez przedsiębiorcę z narzędzia płatnej reklamy.

Przedsiębiorcy obowiązani będą także do zachowania szczególnej ostrożności co do treści opinii zamieszczanych przez konsumentów na stronach internetowych – opinie te powinny być zamieszczane przez konsumentów, którzy faktycznie używali danego produkt lub go nabyli. To na przedsiębiorcach ciążyć będzie obowiązek weryfikacji tej kwestii. Zapewnienie zgodności z przepisami może to przykładowo wymagać od przedsiębiorców modyfikacji regulaminu w zakresie zasad umieszczania przez konsumentów opinii na stronie internetowej.

Nową praktyką wprowadzająca w błąd będzie wprowadzanie przez przedsiębiorców do obrotu tzw. produktów o podwójnej jakości. Praktyka ta polega w uproszczeniu na wprowadzeniu na rynek w co najmniej jednym państwie członkowskim towaru jako identycznego z towarem wprowadzonym na rynki w innych państwach członkowskich, mimo że towar ten w sposób istotny różni się składem lub właściwościami. Potrzeba zmiany w tym zakresie wynika z niewystarczającej ochrony konsumentów na podstawie obowiązujących przepisów.

Przestrzeganie nakazów i zakazów wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym jest szczególnie istotne, gdyż stwierdzenie przez Prezesa UOKiK stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych godzących jednocześnie w zbiorowe interesy konsumentów może skutkować nałożeniem na przedsiębiorcę kar pieniężnych w wysokości nawet do 10% obrotu.

Zmiany w ustawie o informowaniu o cenach towarów i usług

Projektowane nowe obowiązki dla przedsiębiorców w zakresie sposobu uwidaczniania cen towarów i usług wydają się być szczególnie istotne z perspektywy funkcjonowania zarówno sklepów internetowych, jak i stacjonarnych, gdyż wydaje się, że wpłyną one zasadniczo na dotychczasowy sposób organizowania wyprzedaży.

Przedsiębiorcy zobowiązani będą, w każdym przypadku obniżenia ceny towaru lub usługi, obok informacji o obniżonej cenie uwidocznić również informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi jaka obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki. Jeżeli dany towar lub dana usługa będą oferowane do sprzedaży w okresie krótszym niż 30 dni, obok informacji o obniżonej cenie, przedsiębiorcy obowiązani będą uwidocznić również informację o najniższej cenie tego towaru lub tej usługi,  która obowiązywała w okresie od dnia oferowania tego towaru lub tej usługi do sprzedaży do dnia wprowadzenia obniżki Obowiązki te odnosić się będą również do reklamy towaru czy usługi, na której widnieje cena. Szczegółowe zasady związane ze sposobem uwidacznia cen towarów lub usług mają zostać uszczegółowione na poziomie rozporządzenia, którego finalny kształt nie jest jeszcze znany. Pomimo, iż nie jest jeszcze znany ostateczny kształt zmian, już teraz wydaje się, że mogą być one uciążliwe dla przedsiębiorców i wywoływać pewne trudności interpretacyjne, w szczególności na początku obowiązywania nowych przepisów.

Niewykonanie powyższych obowiązków informacyjnych ma skutkować nałożeniem na przedsiębiorcę kary pieniężnej do wysokości 20.000 zł przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej. Niewłaściwe prezentowanie cen może skutkować naruszeniem przez przedsiębiorcę zbiorowych interesów konsumentów, uzasadniających interwencję Prezesa UOKiK. Konsekwencja tego naruszenia może być wyjątkowo dotkliwa, gdyż kara pieniężna w tym przypadku może sięgać nawet do 10% obrotu przedsiębiorcy.