System nagłośnieniowy na tle błękitnego nieba

Jak skuteczna struktura sygnalizowania o możliwych naruszeniach może pomóc w tworzeniu trwałej wartości?

Skuteczne systemy sygnalizowania możliwych naruszeń są istotne nie tylko z punktu widzenia prawa i etyki, ale także pomagają firmom zyskać przewagę konkurencyjną.


W skrócie

  • Znaczenie sygnalistów w wykrywaniu naruszeń wzrośnie w miarę jak organizacje będą reagować na wyzwania związane z pandemią COVID-19.
  • Firmy i ich kadra zarządzająca muszą wziąć na siebie odpowiedzialność za stworzenie odpowiedniej „kultury otwartości” (ang. speak-up culture) czyli przyjaznego środowiska, w którym osoby zgłaszające nieprawidłowości nie będą czuły się zagrożone.
  • Programy zgłaszania możliwych naruszeń stanowią kluczowy filar ram ładu korporacyjnego i mogą pomóc w tworzeniu trwałej wartości w organizacji.

Japońska maksyma obrazkowa przedstawiająca trzy mądre małpy (zakrywające oczy, uszy lub usta) ucieleśnia przysłowiową zasadę "nie widzieć zła, nie słyszeć zła, nie mówić zła." Przysłowie o małpach bywa różnie interpretowane, ale najczęściej odnosi się je do tych, którzy na niestosowne zachowania przymykają oko. Na szczęście ludzie coraz chętniej zabierają głos, gdy widzą lub słyszą o niewłaściwym postępowaniu, a organizacje nie tylko powinny, ale wręcz są zobowiązane ich w tym wspierać.

Jednocześnie pandemia COVID-19 to nowe wyzwania dla organizacji, które chcą zbudować i utrzymać solidną kulturę organizacyjną, opartą na etyce. Polityki i procedury należy zaktualizować pod kątem coraz bardziej rozproszonych i zdalnych pracowników. Dziewięciu na dziesięciu respondentów biorących udział w badaniu Światowego Badania Uczciwości w Biznesie 2020 (pdf) "Czy to moment prawdy dla uczciwego biznesu?” wskazało, że pandemia stanowi zagrożenie dla uczciwego prowadzenia działalności przez ich organizację.

Mając świadomość, że globalna pandemia i jej skutki będą odczuwalne w przyszłości organizacje muszą podejmować działania, by identyfikować i eliminować nieetyczne zachowania, a także zapewnić ochronę tym, którzy wspierają takie działania.

Sygnaliści – osoby, które zgłaszają nieetyczne zachowania wewnątrz organizacji – odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu nieprawidłowości. Jest to tylko jeden z powodów, dla których polityka ochrony osób informujących o nieprawidłowościach zyskała na znaczeniu i znalazła się na szczycie listy priorytetów dla wielu prawników i specjalistów ds. zgodności. To, co kiedyś zasługiwało na przelotną wzmiankę w ramach szerszej dyskusji na temat uczciwości staje się coraz częściej głównym przedmiotem zainteresowania dla firm, zarówno dużych, jak i małych.

Wraz ze wzrostem oczekiwań pracowników i wejściem w życie nowych przepisów prawnych, pojawiają się obawy - zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji. Państwa członkowskie UE są w trakcie wdrażania Dyrektywy UE o ochronie sygnalistów, która nakłada na firmy wymóg zwiększenia poziomu ochrony sygnalistów również w wysoce regulowanych sektorach przemysłu, takich jak usługi finansowe i ochrona zdrowia.

W miarę wdrażania w życie kolejnych przepisów organizacje muszą tworzyć skuteczne i możliwe do realizacji polityki dotyczące budowania uczciwości w biznesie, a w szczególności uwzględniające kwestię zgłaszania nieprawidłowości. Poczyniono w tym pewne postępy, ale nie zawsze polityki te stosowane są w sposób kompleksowy, a nawet konsekwentny.

Dane zebrane na potrzeby Światowego Badania Uczciwości w Biznesie 2020 (pdf) pokazują, że zdecydowana większość respondentów – 94% z prawie 3000 przebadanych firm – posiada przynajmniej jeden element solidnego systemu compliance. Najbardziej powszechny był kodeks postępowania określający pożądane i niepożądane zachowania pracowników (47%), a następnie regularne szkolenia na temat prawnych, regulacyjnych lub zawodowych standardów zachowania (38%).

W skali całego badania, 39% ankietowanych stwierdziło, że w ciągu ostatnich trzech lat zgłaszanie nieprawidłowości nie stało się łatwiejsze. Mimo to jeden na pięciu respondentów jest bardziej zaniepokojony poziomem ochrony osób zgłaszających przypadki naruszeń niż trzy lata temu, przy czym mniej niż jedna trzecia (27%) uważa, że oferuje się im większą ochronę.

Organizacje muszą zrozumieć cały ten proces – sam kodeks postępowania nie wystarczy. W obliczu coraz bardziej powszechnych przepisów i zasad dotyczących zgłaszania naruszeń i nieprawidłowości, korporacje na całym świecie muszą budować i ulepszać swoje obecne procedury.

Kluczową koncepcją jest zdolność firmy do "słuchania wewnątrz organizacji" - dostęp do informacji i opinii od osób na stanowiskach niższych niż kierownicze. Pomaga to stworzyć środowisko, w którym pracownicy czują się komfortowo, "mówiąc głośno", gdy widzą rzeczy, które ich zdaniem są sprzeczne z wartościami firmy.

Promowanie właściwego środowiska pracy

Organizacje muszą opracować, a następnie regularnie aktualizować kompleksowe procesy sygnalizowania o możliwych nieprawidłowościach, które określają, w jaki sposób poszczególne osoby mogą zgłaszać działania, które ich zdaniem są niewłaściwe. Równie ważną częścią tego procesu jest szkolenie i informowanie. Nie wystarczy wymyślić polityki i umieścić ją w rzadko oglądanym lub trudno dostępnym podręczniku – zamiast tego firmy powinny przeprowadzać cykliczne szkolenia dla całej organizacji, tak aby wszyscy pracownicy znali swoje prawa wynikające z polityki dot. zagadnień nagłaśniania nielegalnych działań.

 

Obowiązkiem kierownictwa firmy jest zapewnienie, aby programy zgłaszania możliwych naruszeń były postrzegane jako coś więcej niż tylko gra pozorów. Ważna jest integracja polityki informowania o możliwych naruszeniach z kulturą i wartościami firmy w dłuższej perspektywie. Pracownicy czują się bezpiecznie, gdy w organizacji panuje szeroko pojęta kultura uczciwości, a ludzie wiedzą, że firma jest przywiązana do tych wartości.

 

Kluczową, powiązaną koncepcją jest zdolność firmy do "komunikacji pionowej", czyli do aktywnego przyjmowania wiadomości i informacji zwrotnych od osób niższych stanowiskiem niż zarządzający. Pomaga to w tworzeniu środowiska, w którym pracownicy czują się komfortowo "mówiąc głośno", kiedy widzą rzeczy, które ich zdaniem są sprzeczne z wartościami firmy. Organizacje powinny promować kulturę, w której sygnalizowanie nieprawidłowości i nieetycznych zachowań traktowane jest jako obowiązek i odpowiedzialność.

 

Promowanie bezpieczeństwa

Skuteczne programy zgłaszania możliwych naruszeń powinny same się napędzać. Pracownicy mający pozytywne doświadczenia z takim programem, w przyszłości mogą być ambasadorami zachęcającymi do korzystania z niego.

 

Pierwszym krokiem jest stworzenie kanałów raportowania dostosowanych do specyfiki organizacji, gdzie pracownicy mogą zgłaszać zauważone nieprawidłowości. Następnie należy również zastanowić się nad tym, kto będzie rozpatrywał tego typu zgłoszenia. Trzeba powołać niezależny i neutralny organ, który posiada zarówno specjalistyczną wiedzą w zakresie zagadnień etycznych i prawnych oraz autorytet, aby wydawać zalecenia, które będą traktowane z należytą uwagą. W zależności od branży, w skład takiego organu mogą wchodzić partnerzy zewnętrzni.

 

Komunikacja w trakcie całego procesu jest krytycznym czynnikiem. W celu przeprowadzenia "neutralnego" dochodzenia opartego o wiarygodne źródła, wiele procesów jest z konieczności nieprzejrzystych. Chociaż prywatność zarówno osoby, której dotyczy zgłoszenie, jak i sygnalisty, jest ważna, każdy proces sygnalizowania o potencjalnych nieprawidłowościach powinien umożliwiać przekazanie informacji zwrotnej osobie, która dokonała zgłoszenia. Sygnalista powinien zostać przeszkolony, najlepiej przed złożeniem zgłoszenia lub przy pierwszym kontakcie, aby wiedział, kiedy i w jaki sposób zostanie poinformowany o wyniku sprawy.

 

Osoby zgłaszające przypadki naruszeń obawiają się głównie dwóch rzeczy. Po pierwsze, że ich skarga zostanie zignorowana. Po drugie, że spotkają się z konsekwencjami i odwetem za ujawnienie sprawy. Potwierdza to raport ze Światowego Badania Uczciwości w Biznesie 2020, w którym 53% respondentów, którzy zgłosili nieprawidłowości odczuwało presję, aby tego nie robić. Nie było to zjawisko powszechne ponieważ odsetek respondentów zgłaszających presję wahał się od 83% w Japonii do 38% w Meksyku. Lokalny kontekst i zwyczaje – jak zawsze – mają znaczenie.

 

Informowanie sygnalisty o statusie zgłoszenia w trakcie procesu jego rozpatrywania może pomóc w eliminowaniu obaw, że zostanie zignorowany. Organizacje mogą rozwiewać obawy przed odwetem poprzez upublicznianie informacji o zapewnionych środkach ochrony dla sygnalistów i podkreślanie przypadków, w których działania ujawnione przez sygnalistę doprowadziły do poprawy sytuacji.

Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie - raport EY
respondentów, którzy dokonali zgłoszenia o nieprawidłowościach odczuwało presję, aby tego nie robić.

Informowanie o możliwych naruszeniach oraz program uczciwego postępowania

Niezależnie od wymogów regulacyjnych, firmy i ich kadra kierownicza muszą wziąć odpowiedzialność za stworzenie odpowiedniego środowiska, w którym osoby zgłaszające nieprawidłowości nie będą miały się czego obawiać. Sygnaliści nie są ani rzadkością, ani wrogiem firmy. Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie 2020 (pdf) wykazało, że 37% respondentów zgłosiło kwestie niewłaściwego postępowania kierownictwu lub poprzez przeznaczony do tego kanał. Głęboko zakorzeniona zmiana kulturowa, taka, która wykracza poza gołosłowne deklaracje i minimalną zgodność z przepisami wymaga czasu. Zyskuje się jednak wiele.

Ma to nie tylko uzasadnienie prawne, ale może również pomóc w tworzeniu trwałej wartości firmy. Programy zgłaszania możliwych naruszeń stanowią kluczowy filar ładu korporacyjnego organizacji. Jest niezwykle ważne, aby firmy budowały etyczne i bliskie ludziom systemy i procesy do rozpatrywania zgłoszeń.

Włączając to w swój program promowania uczciwości, organizacje mogą spowodować by ich pracownicy otwarcie mówili o budzących wątpliwości sytuacjach , zamiast przymykać na nie oczy, za co spotka ich nagroda, a nie kara. W ostatecznym rozrachunku pomoże im to wyjść z kryzysu silniejszymi od konkurencji zatrzymując przy tym największe talenty pracownicze i zyskując nowych klientów nawet w burzliwych czasach.

Podsumowanie

W obliczu zmieniających się oczekiwań pracowników i upowszechniania się wymogów prawnych regulujących kwestie zgłaszania nieprawidłowości organizacje muszą udoskonalać swoje obecne procedury. Polityka zgłaszania możliwych naruszeń jest ważna, ale to nie wystarczy. Firmy powinny regularnie przeprowadzać szkolenia, tak aby wszyscy pracownicy znali swoje prawa i czuli się bezpiecznie w ramach szeroko pojętej kultury uczciwości. Głęboko zakorzenione zmiany kulturowe wymagają czasu, ale przynoszą wiele korzyści, w tym zatrzymanie największych talentów pracowniczych i przyciągnięcie nowych klientów.