Środki trwałe a ryzyko występowania nadużyć

Często transakcje kupna i sprzedaży środków trwałych są postrzegane jako obszar stosunkowo niskiego ryzyka występowania nadużyć.

Z tego powodu bywają pomijane przy przeglądach antyfraudowych, które ukierunkowujemy przede wszystkim na podstawową działalność firmy. Warto jednak przyjrzeć się uważniej transakcjom zakupu i sprzedaży środków trwałych podczas najbliższego przeglądu antyfraudowego.

Transakcje zakupu i sprzedaży środków trwałych coraz częściej są przedmiotem postępowań wyjaśniających zainicjowanych na podstawie informacji otrzymanych od sygnalistów. W proces zakupu lub sprzedaży mienia nierzadko są zaangażowani pośrednicy, a do zawarcia transakcji niezbędne jest uzyskanie zgody stosownego podmiotu. Udział osób trzecich w procesie zwiększa jego podatność na ryzyko wystąpienia działań korupcyjnych. Jednak takie zagrożenie dotyczy nie tylko obszaru współpracy z podmiotami zewnętrznymi. Zdarzało się, że identyfikowaliśmy sytuacje, w których dany środek trwały został sprzedany lub zakupiony bez uzasadnienia biznesowego, stanowiąc część ukrytego „wynagrodzenia” dla kadry zarządzającej.

Szczególnie podatne na ryzyko występowania nadużyć są transakcje dotyczące środków trwałych, które zachodzą pomiędzy podmiotami powiązanymi. Nieprawidłowości w tym zakresie mogą dotyczyć np. nieujawnienia w sprawozdaniu finansowym informacji o relacji zachodzącej pomiędzy jednostkami. Ponadto, w przypadku tego rodzaju transakcji występuje znacznie większe ryzyko dokonania zakupu lub sprzedaży aktywów na warunkach nierynkowych. Ich cena może zostać wówczas drastycznie zawyżona, co zostanie ukryte, np. poprzez skorzystanie z usług wielu pośredników.

Co ciekawe, w naszej pracy zawodowej zidentyfikowaliśmy również przypadki, kiedy dany środek trwały został sprzedany po cenie znacząco niższej niż jego wartość rynkowa. Ustalenie, czy cena, po której została zrealizowana transakcja, była adekwatna, często stanowi nie lada wyzwanie. Na kwotę zakupu wpływa wiele różnorodnych, często trudno mierzalnych czynników, np. szczególna sytuacja finansowa stron transakcji czy oczekiwane kursy walut lub cena ropy naftowej. Dlatego udowodnienie, że taka transakcja spowodowała straty ekonomiczne lub wycena środka trwałego została przeprowadzona w sposób nieprawidłowy, mogą okazać się trudne i pracochłonne.

Powyższe przykłady jednoznacznie wskazują, że wbrew powszechnej opinii operacje związane ze środami trwałymi nie są pozbawione ryzyka występowania nadużyć. Jednakże, w wyniku dynamicznego rozwoju technik analizy danych oraz poprawy ich dostępności możemy coraz lepiej identyfikować przypadki transakcji, które stanowią potencjalne przypadki nadużyć. Możemy je wskazać, np. na podstawie zaangażowania w proces spółek wydmuszek, podmiotów zarejestrowanych lub działających w jurysdykcjach wysokiego ryzyka, a także innych mniej lub bardziej zindywidualizowanych czerwonych flag.

W przypadku podmiotów realizujących rocznie kilka prostych i przejrzystych transakcji sprzedaży lub zakupu środków trwałych, przegląd antyfraudowy w tej sprawie może zostać ograniczony do udzielenia odpowiedzi na kilka podstawowych pytań. Nie ma konieczności przeprowadzania dogłębnego dochodzenia. Sprawy, które należy wówczas zbadać to m.in. moment przeprowadzenia transakcji, proces zakupowy, dotychczasowa współpraca z kontrahentem oraz zaangażowanie pracowników i doradców zewnętrznych w realizację transakcji.

Jednakże, w przypadku analizy złożonych transakcji dotyczących środków trwałych lub pojawienia się wątpliwości, co do poprawności procesu zakupu czy sprzedaży, rekomendujemy przeprowadzenie gruntownej weryfikacji transakcji dotyczących środków trwałych. W takiej sytuacji skorzystanie z narzędzi, doświadczenia oraz specjalistycznej wiedzy ekspertów z zakresu zarządzania ryzykiem nadużyć i audytu wewnętrznego może okazać się nieocenione.