Automatyczny System Eksportu (AES). Zasady obrotu towarami o znaczeniu strategicznym.

Zezwolenie indywidualne jest wymagane również w przypadku świadczenia usług pośrednictwa w zakresie produktów podwójnego zastosowania. Przepisy dopuszczają możliwość korzystania z zezwoleń generalnych, które są wydawane na poziomie unijnym i z których mogą korzystać eksporterzy ze wszystkich krajów członkowskich po spełnieniu odpowiednich formalności, polegających na powiadomieniu właściwego organu kontroli obrotu o zamiarze korzystania ze wskazanego generalnego unijnego zezwolenia na wywóz.

W przypadku obrotu uzbrojeniem wydawane jest zezwolenie indywidualne lub krajowe zezwolenie generalne. Zasadniczo w zakresie importu uzbrojenia uzyskania zezwolenia na przywóz wymaga określony wykaz produktów będących substancjami chemicznymi (również klasyfikowanych jako uzbrojenie). Z kolei uzyskiwanie zezwolenia na przywóz nie jest wymagane w stosunku do produktów podwójnego zastosowania, choć polska ustawa o kontroli obrotu wprowadza w tym zakresie odmienne obowiązki po stronie importera. W przypadku produktów podwójnego zastosowania wykorzystywanych w telekomunikacji lub do ochrony informacji towary te powinny podlegać zgłoszeniu Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Uczestnicy obrotu towarami strategicznymi muszą się liczyć z bardzo dużą ilością różnego rodzaju zezwoleń oraz obowiązków. Co więcej, w chwili obecnej system uzyskiwania odpowiednich zezwoleń na określony obrót konkretnymi kategoriami towarów podwójnego zastosowania jest dosyć archaiczny. Zezwolenia, które wydawane są na wniosek uczestników obrotu, mają postać papierową, co wiąże się z tym, że również w trakcie odprawy celnej towarów konieczne jest przedstawianie określonych zezwoleń funkcjonariuszom celnym w celu ich saldowania, tzn. ręcznego wprowadzania informacji o np. ilości eksportowanych towarów, oraz wskazania, jaka ilość towarów objętych zezwoleniem jest jeszcze dostępna. Również inne czynności związane z systemem obiegu dokumentacji niezbędnej w obrocie towarami strategicznymi są realizowane w sposób papierowy (informowanie o chęci skorzystania z generalnych unijnych zezwoleń na wywóz czy pozyskiwanie certyfikatów importowych).

Założenia systemu Tracker 2.0

Obecne procesy związane z obrotem towarami o znaczeniu strategicznym są realizowane przy pomocy systemu teleinformatycznego Tracker.

W toku rozpoczętej już w 2021 r. oceny założeń projektu Tracker 2.0 Ministerstwo Rozwoju i Technologii dokonało identyfikacji problemów istotnych dla przedsiębiorców realizujących obrót towarami o znaczeniu strategicznym, w postaci braku możliwości dokonania drogą elektroniczną: złożenia wniosku o uzyskanie odpowiedniego zezwolenia na obrót towarami o znaczeniu strategicznym, edycji danych, wglądu do dokumentacji, uzupełniania braków i informacji wymaganych w trakcie postępowania administracyjnego czy też monitorowania statusu realizacji sprawy. Natomiast w zakresie działalności organów administracyjnych stwierdzono, że głównym czynnikiem utrudniającym usprawnienie wykonywanych działań jest papierowa obsługa dokumentacji, powodująca np. utrudniony nadzór nad obrotem ze strony urzędów celno‑skarbowych czy też brak możliwości uzyskania aktualnej informacji o bieżącej realizacji obrotu powiązanego z określonymi pozwoleniami przez przedsiębiorców[1].

Ministerstwo Rozwoju i Technologii koordynuje obecnie zakończenie wdrażania systemu Tracker 2.0, którego celem jest implementacja zupełnie nowego systemu wydawania zezwoleń na obrót z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym. Poprzez sprzężenie z funkcjonującym portalem Biznes.gov.pl system Tracker 2.0 umożliwi wprowadzenie w pełni zelektronizowanej komunikacji z organami w zakresie formalności związanych z kontrolą obrotu towarami o znaczeniu strategicznym, m.in. w zakresie składania wniosków o wydawanie właściwych zezwoleń przez przedsiębiorców, wydawania i doręczenia wnioskowanych zezwoleń przez właściwy organ czy też dokonywania podglądu bieżącego saldowania obrotu w ramach wydawanych zezwoleń. Implementacja systemu Tracker 2.0 wyeliminuje konieczność dokonywania osobistych czynności związanych z obowiązkiem przedstawiania oryginału dokumentu przez przedsiębiorcę w urzędzie celno-skarbowym. Powstanie także nowy rejestr publiczny zezwoleń na obrót towarami o znaczeniu strategicznym.

Z obecnie uzyskanych informacji wynika, że względem systemu Tracker 2.0 prowadzone są ostatnie prace interoperacyjne, poprzedzone przeprowadzonym audytem dostępności systemu Tracker 2.0 oraz e-usług na portalu Biznes.gov.pl. Ostateczny termin uruchomienia systemu zaplanowany był na koniec 2023 r., jednak brak jeszcze jednoznacznych informacji, kiedy system wejdzie do powszechnego użytku.

Zmiany w zasadach eksportu towarów – implementacja AES/ECS2 PLUS

Już począwszy od grudnia 2023 r. kraje członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do wdrożenia nowej wersji Automatycznego Systemu Eksportu – AES/ECS2 PLUS (dalej: AES PLUS), przeznaczonego do obsługi procedury wywozu.

Obowiązek ten wynika z decyzji wykonawczej nr 2019/2151 z dnia 13 grudnia 2019 r., ustanawiającej program prac dotyczący rozwoju i wdrażania systemów teleinformatycznych przewidzianych w Unijnym Kodeksie Celnym (dalej: UKC). Ostateczny termin wdrożenia Automatycznego Systemu Eksportu w ramach UKC przypadł na dzień 1 grudnia 2023 r. jako dzień zakończenia okresu przejściowego.

Samym eksporterom system Automatyczny System Eksportu znany jest z umożliwienia udokumentowania wywozu towarów i zastosowania stawki 0 proc. podatku VAT z tytułu eksportu towarów poprzez funkcjonalność generowania komunikatu IE 599.

Realizując procedurę celną wywozu, wielu eksporterów korzystało dotychczas z możliwości dokonywania operacji eksportowych w ramach tzw. procedury uproszczonej „w miejscu”, korzystając zatem z miejsca uznanego przez organy celne oraz wpisu do rejestru zgłaszającego opisanego w treści art. 182 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r., ustanawiającego UKC. Główną korzyścią ze stosowania przedmiotowego ułatwienia w eksporcie towarów było uproszczenie procedury, realizowanej bez udziału funkcjonariusza Służby Celno‑Skarbowej. Implementacja systemu AES PLUS ostatecznie ukróci możliwość stosowania procedury uproszczonej w miejscu uznanym w dotychczasowej formie, zmuszając tym samym eksporterów do realizacji tychże operacji w ramach procedury standardowej. Z praktycznego punktu widzenia wymaga podkreślenia, że od dnia wdrożenia systemu AES PLUS co do zasady składane zgłoszenia celne do procedury wywozu będą podlegały każdorazowo ocenie funkcjonariusza organu celno-skarbowego.

Przesunięcie terminu wdrożenia systemu AES PLUS w Polsce

Departament Ceł Ministerstwa Finansów poinformował za pośrednictwem okresowo publikowanego newslettera[2] datowanego na 14 listopada 2023 r., że Polska podjęła decyzję o przesunięciu wdrożenia nowego systemu na maj 2024 r. (także kilka innych krajów członkowskich Unii Europejskiej zgłasza opóźnienie jego wdrożenia).

Z uwagi na potencjalne ryzyko obniżenia płynności obsługi odpraw eksportowych Ministerstwo Finansów (dalej: MF) rozważa możliwość wprowadzenia pewnych ułatwień związanych ze stosowaniem zgłoszeń standardowych w miejscach uznanych. Resort prowadzi obecnie szeroko zakrojone konsultacje z przedsiębiorcami, mające na celu zdiagnozowanie potencjalnych problemów, w tym ustalenie skali zapotrzebowania na obsługę zgłoszeń poza obecnymi godzinami pracy placówek Krajowej Administracji Skarbowej.

Należy także zasygnalizować, że niektóre państwa Unii Europejskiej zdecydowały się na wdrożenie systemu AES PLUS zgodnie z pierwotnie wytyczonym harmonogramem, tj. począwszy od 1 grudnia 2023 r. Powstaje zatem pytanie, czy obecnie stosowany przez polskie służby celne Automatyczny System Eksporty będzie w stanie dokonywać prawidłowej wymiany danych z systemami innych krajów UE, gdzie wdrożono już nowy system AES PLUS.

Wedle oceny MF wystąpienie braku zgodności pomiędzy systemami jest mało prawdopodobne, a to z uwagi na uprzednią implementację przez Komisję Europejską (dalej: KE) konwertera umożliwiającego komunikację pomiędzy dotychczasową a nową wersją systemu. W praktyce jednak rzeczywisty stan wymiany danych pomiędzy systemami ujawni się dopiero po rozpoczęciu ich jednoczesnego funkcjonowania.

Nadchodzą zmiany w systemie kaucyjnym  

Podczas konferencji „System kaucyjny – postulowane zmiany”, która odbyła się 7 marca 2024 r., wiceministra klimatu i środowiska Anita Sowińska poinformowała o propozycjach zmian do ustawy o systemie kaucyjnym. Zmiany opracowane zostały w porozumieniu z branżami: napojową (przedstawicielami producentów napojów, opakowań, butelkomatów), recyklingu oraz reprezentującą handel detaliczny, a także stroną samorządową i społeczną. Nowelizacja ustawy o systemie kaucyjnym przewiduje wiele istotnych zmian, w tym m.in. doprecyzowuje, że kaucja nie powinna obejmować VAT zarówno dla opakowań jednokrotnego, jak i wielokrotnego użytku. W ocenie resortu kaucja powinna „iść” za opakowaniem w całym łańcuchu sprzedaży. Dodatkowo w toku konsultacji ustalono, że wysokość kaucji powinna wynosić 50 groszy za opakowania plastikowe i puszki metalowe oraz 1 zł za butelki szklane wielokrotnego użytku.

W nowelizacji ustawy o systemie kaucyjnym, którą projektuje resort, zostanie uwzględniony także postulat branży dotyczący przesunięcia o rok obowiązku zbiórki opakowań po mleku i produktach mlecznych. Obowiązek ten zacznie funkcjonować od początku 2026 r.

Zmianie nie ulegnie natomiast data wprowadzenia systemu kaucyjnego, który w Polsce zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2025 r.