MSSF 9: Klasyfikacja, wycena i utrata wartości składników aktywów finansowych

W zależności od wyników analizy powyższych kryteriów, instrumenty finansowe mogą być wyceniane w zamortyzowanym koszcie, wartości godziwej przez pozostałe całkowite dochody lub w wartości godziwej przez rachunek zysków i strat. Nie ma już zatem klasyfikacji w oparciu o kategorie instrumentów finansowych (np. udzielone pożyczki zgodnie z MSR 39 były co do zasady wyceniane w zamortyzowanym koszcie, na bazie wymogów MSSF 9 może się okazać, że te same pożyczki zgodnie z nowym standardem będą wyceniane w wartości godziwej).

Z uwagi na fakt, że przepływy z instrumentów pochodnych i instrumentów kapitałowych z definicji nie spełnią wymogów testu umownych przepływów pieniężnych, ich wycena zawsze będzie dokonywana w wartości godziwej przez rachunek zysków i strat. Standard wprowadza jednak możliwość wyceny instrumentów kapitałowych w wartości godziwej przez pozostałe całkowite dochody, jeżeli jednostka podejmie nieodwołalną decyzję o takiej klasyfikacji instrumentów finansowych na moment ich początkowego ujęcia. Warto pamiętać o tym, że wynik z takiej wyceny nigdy nie zostanie przeniesiony do rachunku zysków i strat.

Podsumowanie ścieżki decyzyjnej w zakresie klasyfikacji i wyceny instrumentów finansowych zaprezentowano na poniższym schemacie:

Zachęcamy do zgłębienia tematu klasyfikacji i wyceny instrumentów finansowych poprzez zapoznanie się z naszą publikacją Classification of financial instruments under IFRS 9 (dostępna wyłącznie w języku angielskim).

Oczekiwane straty kredytowe

Kolejną zmianą wprowadzoną przez MSSF 9 jest podejście do kalkulowania utraty wartości składników aktywów finansowych. Na skutek kryzysu finansowego z 2008 roku, podjęto decyzję o zmianie koncepcji kalkulacji utraty wartości – z modelu strat poniesionych na model strat oczekiwanych. W związku ze zmianą koncepcji, w nowym standardzie utrata wartości jest określana mianem oczekiwanych strat kredytowych, a wymogi w tym zakresie mają zastosowanie do instrumentów dłużnych wycenianych w zamortyzowanym koszcie oraz w wartości godziwej przez pozostałe całkowite dochody (np. pożyczek dłużnych papierów wartościowych, należności handlowych, należności z tytułu leasingu, czy gwarancji finansowych).

Zgodnie z MSSF 9 oczekiwane straty kredytowe są szacowane zgodnie z jednym z poniższych podejść:

• model ogólny
• model uproszczony
  
• model dla zakupionych lub utworzonych składników aktywów finansowych dotkniętych utratą wartości ze względu na ryzyko kredytowe (eng. purchased or originated credi-impaired financial assets, dalej: aktywa finansowe typu POCI)
  

Model ogólny

Co do zasady, jednostki są zobowiązane do ujmowania oczekiwanych strat kredytowych w horyzoncie:

• 12 miesięcy ( w przypadku wszystkich składników aktywów finansowych dla których nie zidentyfikowano istotnego wzrostu ryzyka kredytowego od momentu początkowego ujęcia, tzw. koszyk 1) lub
• w horyzoncie życia instrumentu finansowego w zależności od zmiany ryzyka kredytowego od momentu początkowego ujęcia instrumentu finansowego:
  
  • istotny wzrost ryzyka kredytowego od momentu początkowego ujęcia (tzw. koszyk 2)
  • zidentyfikowana utrata wartości (tzw. koszyk 3)

Model oczekiwanych strat kredytowych wymaga również od jednostek nie tylko bazowania na historycznych obserwacjach w zakresie kształtowania się parametrów ryzyka kredytowego, ale również uwzględnienia w kalkulacji informacji prospektywnych, czyli dokonania osądu o tym, jak zmiany w czynnikach makroekonomicznych wpłyną na kształtowanie się oczekiwanych strat kredytowych.

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku koszyka 2 i koszyka 3 występuje inna podstawa do kalkulacji kosztu odsetkowego. O ile w przypadku koszyka 2 (podobnie jak w koszyku 1) przychód odsetkowy kalkulowany jest od wartości bilansowej brutto ekspozycji, o tyle w przypadku koszyka 3 przychód odsetkowy kalkulowany jest od wartości bilansowej netto (wartość bilansowa brutto pomniejszona o oczekiwane straty kredytowe).

Co istotne, nowe wymogi skutkują wcześniejszym ujmowaniem odpisów z tytułu ryzyka kredytowego w porównaniu z wymogami MSR 39. Jednak nie dość, że odpis ujmowany jest wcześniej, to dodatkowo oczekuje się, że kwoty odpisów będą wyższe w szczególności dla ekspozycji, dla których zidentyfikowano wzrost ryzyka kredytowego od momentu początkowego ujęcia.

Podsumowanie modelu oczekiwanych strat kredytowych zaprezentowano na poniższym schemacie:

Model uproszczony

MSSF 9 przewidział również uproszczenia w zakresie kalkulacji oczekiwanych strat kredytowych dla określonych instrumentów finansowych. Podejście uproszczone sprowadza się do braku wymogu identyfikowania zmian ryzyka kredytowego w tracie życia instrumentu finansowego – zamiast tego oczekiwane straty kredytowe od momentu początkowego ujęcia są kalkulowane w horyzoncie życia ekspozycji.

Jednostki są zobowiązane do stosowania podejścia uproszczonego w przypadku należności handlowych oraz aktywów kontraktowych nie zawierających istotnego elementu finansowania (ujętych zgodnie z MSSF 15). Standard daje również możliwość stosowania podejścia uproszczonego w przypadku należności z tytułu leasingu oraz aktywów kontraktowych, które element finansowania zawierają.

Model dla aktywów finansowych typu POCI

Jeżeli na moment początkowego ujęcia składnika aktywów finansowych jednostka stwierdzi, że jest on dotknięty utratą wartości, to instrument taki podlega pod specyficzne wymogi w zakresie wyceny. W przypadku takich instrumentów, ich efektywna stopa procentowa kalkulowana na moment początkowego ujęcia uwzględnia oczekiwane straty kredytowe w horyzoncie życia danego instrumentu (innymi słowy wartość początkowa instrumentu finansowego jest już pomniejszona o oczekiwane straty kredytowe w horyzoncie życia).

Zachęcamy do zgłębienia tematu oczekiwanych strat kredytowych poprzez zapoznanie się z naszą publikacją Impairment of financial instruments under IFRS 9 (dostępna wyłącznie w języku angielskim).