„Sankcja kredytu darmowego” kolejnym wyzwaniem dla sektora bankowego?

Aktualna sytuacja rynkowa i kierunki orzecznicze

Powyższe potwierdza analiza aktualnej sytuacji rynkowej, z której wynika, że liczba pozwów składanych w oparciu o tzw. sankcję kredytu darmowego stale rośnie, co potwierdzają sprawozdania finansowe. Tytułem przykładu, PKO Bank Polski wykazał, że według stanu na koniec pierwszego półrocza 2024 r. był stroną ponad 1 970 postępowań sądowych dotyczących sankcji kredytu darmowego, o łącznej wartości przedmiotu sporu przekraczającej 41 milionów złotych (w porównaniu z 1 159 postępowań sądowych o łącznej wartości przedmiotu sporu 20,7 miliona złotych na 31 grudnia 2023 r.) [3]. Podobną tendencję wzrostową raportują także inni uczestnicy sektora bankowego – według danych przekazanych przez Związek Banków Polskich, obecnie w sądach znajduje się ponad 10 000 tego rodzaju spraw, a liczba ta stale rośnie. Jednocześnie, banki kwestionują zasadność podnoszonych roszczeń w zakresie sankcji kredytu darmowego. Co istotne, również sądy krajowe co do zasady podzielają argumentację i perspektywę sektora bankowego, w przeważającej części orzekając na korzyść kredytodawców i oddalając powództwa jako bezzasadne.

Temat wydaje się być jednak dość złożony – pomimo utrzymującego się korzystnego dla banków orzecznictwa, po stronie polskich sądów pojawiają się wątpliwości i zagadnienia prawne, które skutkują kierowaniem wniosków z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE. Ostatni tego rodzaju wniosek wpłynął w lipcu 2024 r. od Sądu Rejonowego w Łodzi (sygn. akt XVIII C 1233/23) i obejmował siedem pytań, które w praktyce sprowadzają się do dokonania przez TSUE oceny zasadności najczęściej stawianych zarzutów w oświadczeniach o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego.

Na odpowiedź TSUE zapewne trzeba będzie jeszcze poczekać, przy czym obecnie trudno przewidzieć jakie stanowisko przyjmie Trybunał. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę bardzo restrykcyjne zasady wprowadzone przez polskiego ustawodawcę w zakresie sankcji kredytu darmowego, które wydają się być nadmiarowe i nieproporcjonalne do wytycznych Dyrektywy, nie jest pewne, czy TSUE przyjmie równie prokonsumenckie stanowisko, jak miało to miejsce w przypadku kredytów frankowych. 

Firmy odszkodowawcze realnym beneficjentem sankcji kredytu darmowego

Kwestia roszczeń związanych z sankcją kredytu darmowego ma także swoją drugą stronę. W praktyce zdecydowana większość pozwów składana jest w rzeczywistości nie przez samych konsumentów, lecz firmy skupujące od nich wierzytelności (tzw. firmy odszkodowawcze) w celu dalszego dochodzenia ich przed sądem. Tego rodzaju firmy zazwyczaj prowadzą agresywny marketing i stosują dyskusyjne metody akwizycyjne, same rażąco naruszając prawa konsumentów poprzez zamieszczanie klauzul abuzywnych w umowach cesji wierzytelności. Proceder ten został już zauważony także przez sądy krajowe, a w tym kontekście zostały nawet skierowane do TSUE pytania dotyczące dopuszczalności scedowania przez konsumenta swoich roszczeń na inny podmiot (z reguły zajmujący się tego rodzaju sprawami) oraz dopuszczalności badania przez sąd czy umowa cesji jest uczciwa i nie narusza praw konsumentów (sygn. akt C-80/24).

W obliczu zaistniałej sytuacji, zdaniem sektora bankowego, konieczne jest wprowadzenie zmian legislacyjnych, które pozwolą na precyzyjne ukształtowanie przepisów dotyczących sankcji kredytu darmowego. Celem jest zapobieganie ich instrumentalnemu wykorzystywaniu i zapewnienie, że będą one skuteczne, proporcjonalne i odstraszające, zgodnie z wymogami artykułu 23 Dyrektywy. W lipcu bieżącego roku Związek Banków Polskich skierował pismo do Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Finansów, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Nadzoru Finansowego zwierające kierunkową propozycję zmian legislacyjnych dotyczących sankcji kredytu darmowego, obejmującą m.in. wskazanie, że roszczenie wynikające z art. 45 Ustawy o kredycie konsumenckim nie może być przedmiotem swobodnej sprzedaży. Taka zmiana pozwoliłaby wyeliminować działalność nieuczciwych firm odszkodowawczych w tym obszarze. Ponadto, zaproponowano: (1) doprecyzowanie, że naruszenie obowiązków informacyjnych musi mieć negatywny wpływ na sytuację finansową kredytobiorcy, (2) ograniczenie katalogu informacji objętych sankcją kredytu darmowego wyłącznie do informacji istotnych, które mają negatywny wpływ na sytuację finansową kredytobiorcy, (3) ustalenie proporcjonalnych sankcji w zależności do istotności naruszanych obowiązków, oraz (4) wprowadzenie w tego rodzaju sprawach stałej stawki kosztów zastępstwa procesowego, która byłaby niezależna od wartości przedmiotu sporu.

Powyższą inicjatywę oceniamy pozytywnie. W obecnej sytuacji, gdzie regulacje są nadmierne i nieproporcjonalne, instytucje finansowe są narażone na nieuczciwe praktyki firm odszkodowawczych, które często działają na szkodę samych konsumentów, dążąc do własnych korzyści finansowych.

Podsumowanie

Sankcja kredytu darmowego stanowi istotny instrument ochrony konsumentów, który funkcjonuje we wszystkich państwach członkowskich w oparciu o art. 23 Dyrektywy 2008/48/WE. Aktualne polskie przepisy w tym zakresie charakteryzują się nadmiarowością i brakiem proporcjonalności. Obecne brzmienie art. 45 Ustawy o kredycie konsumenckim skutkuje bowiem instrumentalnym wykorzystaniem tego przepisu, głównie przez firmy odszkodowawcze. Trudno zatem mówić, że mamy dziś do czynienia z mechanizmem ochrony konsumentów. Z tego powodu naszym zdaniem wprowadzenie zmian zgodnie z inicjatywą Związku Banków Polskich inicjatywę ustawodawczą jest konieczne a zmiany te powinny zostać wdrożone jak najszybciej, nie czekając na nowelizację prawa wynikającą z implementacji Nowej dyrektywy o kredycie konsumenckim (CCD2), którą przedstawimy Państwu w piątkowym artykule podsumowującym nasz Tydzień Prawa Bankowego i Finansów – już teraz zapraszamy do lektury!