Ustawa o pomocy dla obywateli Ukrainy i wprowadzone zmiany

Projektowane przepisy zmieniają termin rejestracji pobytu obywatela Ukrainy. Nowelizacja ma uchylić 90-dniowy termin poprzez złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL na szczególnych zasadach. Uchylany termin ma zostać zastąpiony obowiązkiem zawnioskowania o numer PESEL w ciągu 30 dni od daty wjazdu do Polski obywatela Ukrainy. Złożenie ww. wniosku będzie skutkowało legalizacją dalszego pobytu na terytorium RP do 24 sierpnia 2023 r.

Zaproponowano także ustawowe usankcjonowanie elektronicznego dokumentu pobytowego Diia.pl. Dokument został notyfikowany do Komisji Europejskiej w formie rozporządzenia. Wprowadzenie tych regulacji umożliwi zrównanie jego statusu prawnego z kartą pobytu, która jest głównym dokumentem pobytowym uprawniającym do pobytu na terytorium Polski w okresie ważności dokumentu oraz do przekraczania granic.

Ustawodawca planuje także wprowadzić zmiany porządkujące oraz niwelujące problemy interpretacyjne. Obecnie pojawia się wątpliwość dotycząca liczenia limitu Schengen w przypadku zbiegu podstawy do pobytu długoterminowego np. Diia.pl oraz krótkoterminowego np. ruchu bezwizowego. Art. 11 specustawy wskazuje, iż objęcie ochroną czasową jest niezależnie od innych uprawnień do wjazdu i pobytu na terytorium Polski. Proponowane zmiany zakładają uchylenie tego przepisu, ponieważ wprowadza on pewną niejasność dotyczącą niezależności podstawy pobytu krótko oraz długoterminowego. Wolą prawodawcy jest aby 18-miesięczny pobyt długoterminowy na podstawie elektronicznego dokumentu Diia.pl oraz ważnego paszportu nie powodował upływu 90-dniowego terminu ruchu bezwizowego na podstawie pobytu krótkoterminowego. Jest to wyczekiwana zmiana, ponieważ przepisy nie regulowały tego tematu w wystarczająco jasny sposób, co prowadziło do problemów interpretacyjnych dotyczących możliwości pobytu i podróży w państwach strefy Schengen po upływie 90 dni pobytu na terytorium Polski. Proponowana zmiana ma doprecyzować zagadnienie i zrównać status pobytowy na terytorium Polski na podstawie aplikacji Diia.pl z innymi długoterminowymi pobytami.

Bardzo istotną zmianą jest rozszerzenie oraz doprecyzowanie art. 22 specustawy regulującego dostęp do rynku pracy dla obywateli Ukrainy. Obecne przepisy zakładają obowiązek złożenia odpowiedniej notyfikacji dotyczącej podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy w terminie 14 dni od jej rozpoczęcia. Obowiązek ten dotyczy również obywateli Ukrainy, którym udzielono zezwolenia na pobyt czasowy i pracę. Zezwolenie to jest wydawane obywatelom Ukrainy bez wskazania konkretnego podmiotu powierzającego wykonywanie pracy, jak i bez wskazania konkretnych warunków zatrudnienia. Ma to miejsce również w przypadku obywateli Ukrainy, którzy wykonywali już uprzednio pracę na podstawie przepisów ogólnych i kontynuują swoje zatrudnienie na tych samych warunkach. Głównym problemem interpretacyjnym jest kwestia 14-dniowego terminu na zgłoszenie zatrudnienia. W przypadku ww. zezwoleń cudzoziemiec zwykle rozpoczynał pracę znacznie wcześniej, aniżeli została wydana decyzja administracyjna. W związku z tym projektodawca zdecydował się na rozszerzenie omawianego przepisu i uwzględnienie powyższych sytuacji. Proponowana zmiana zakłada obowiązek złożenia odpowiedniego powiadomienia w terminie 14 dni od daty doręczenia decyzji o udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, a nie od daty rozpoczęcia zatrudnienia. Projekt przewiduje również przepisy przejściowe dotyczące decyzji wydanych przed dniem wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji oraz kiedy obywatel Ukrainy rozpoczął wykonywanie pracy przed tym doręczeniem. W takim przypadku pracodawca będzie mógł dokonać tego powiadomienia w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Pozwoli to na dotrzymanie terminu na złożenie notyfikacji w sprawach, w których pracodawca nie wywiązał się z tego obowiązku.

Ustawodawca uchwalając specustawę przewidział możliwość dalszej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy, którzy stali się beneficjentami ochrony czasowej. Mianowicie ustanowił możliwość ubiegania się o specjalne zezwolenie na pobyt czasowy, na uproszczonych warunkach. Zezwolenie miałoby być wydawane na okres 3 lat, a wnioskodawcy mogliby się o nie ubiegać nie wcześniej aniżeli po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu, nie później jednak niż po upływie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r, a więc do 24 sierpnia 2023 roku. Pierwsze wnioski mogłyby więc zostać złożone już z dniem 25 listopada tego roku.

W projekcie zaproponowano wprowadzenie kolejnego rozwiązania, które będzie legatymizować pobyt obywateli Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski jest legalny w rozumieniu specustawy. Rozwiązanie to opierać się będzie na ustanowionym dokumencie elektronicznym Diia.pl, potwierdzającym legalny pobyt w związku z udzieleniem ochrony czasowej.  

Posiadacze tego dokumentu mają możliwość legitymowania się dokumentem, który uznawany jest na terenie Unii Europejskiej, jak również pozwala wraz z paszportem na przekraczanie granicy.  Projektodawca przewiduje również możliwość wydawania Diia.pl małoletnim dzieciom rodziców już legitymujących się tym dokumentem. Projektodawca wykorzystał istniejące już instytucje prawne: domniemanie legalnego pobytu określone w art. 2 ust. 1 specustawy, urzędowe poświadczenie tego uprawnienia w postaci nadania numeru PESEL z przypisanym statusem „UKR” oraz dokument elektroniczny - Diia.pl.

Kolejnym rozwiązaniem, jest wprowadzenie ułatwień dla obywateli Ukrainy w uzyskaniu zezwolenia na pobyt czasowy w przypadkach, gdyby nie spełniali oni wszystkich wymaganych warunków dla uzyskania tego rodzaju zezwolenia pobytowego, w szczególności w zakresie deklarowanego celu pobytu, czy też uzasadnienia dla pobytu dłuższego aniżeli 3 miesiące. Wyjątek stanowić będzie sytuacja, gdy obowiązuje wpis danych cudzoziemca do wykazu cudzoziemców, których pobyt jest na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niepożądany, lub jego dane znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu, lub wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub zobowiązania wynikające z postanowień ratyfikowanych umów międzynarodowych obowiązujących Rzeczpospolitą Polską. Zezwolenie na pobyt czasowy udzielane byłoby na okres jednego roku, co nie wydaje się zbyt długim okresem, zważywszy na fakt, jak długo procedowane są wnioski o udzielenie zezwoleń na pobyt czasowy.

Obecnie obowiązujące przepisy art. 42 specustawy regulują zagadnienie przedłużania okresów ważności udzielonych zezwoleń, wiz czy innych pobytów. Przepis zawiera jednak  szereg rozbieżności. W szczególności dotyczy to długości okresów, na jaki przedłużone zostają określone uprawnienia. W projekcie zaproponowano ujednolicenie wszystkich tych okresów i ustanowieniu jednej cezury, z którą stracą one swoją ważność. Nastąpi to z datą 24 sierpnia 2023 r., gdyż to właśnie do tego dnia legalny pozostaje pobyt obywateli Ukrainy, którzy uzyskali ochronę czasową na terytorium Polski. 

W kontekście imigracyjnym szczególną uwagę należy zwrócić na brzmienie art. 10 projektu. Zgodnie z jego treścią, w ustawie z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095, z późn. zm.) uchyla się przepisy art. 15z–15z3, 15z6, 15zd, 15zzza i 15zzzb.     

Powyższe regulacje dotyczą:

• art. 15z – przedłuża termin składania wniosków o udzielenie cudzoziemcom zezwoleń pobytowych,
• art. 15z(1) – przedłuża legalność pobytu cudzoziemca na terytorium RP m.in. na podstawie wizy Schengen i w ramach ruchu bezwizowego,
• art.  15z(2) – przedłuża ważność karty pobytu,
• art.  15z(5) – dotyczy wykonywania przez cudzoziemca pracy na warunkach innych niż określone w dokumentach będących podstawą legalnej pracy cudzoziemca,
• art.  15z(7) określa wyjątki od obowiązku posiadania przez cudzoziemca zezwolenia na pracę oraz obowiązku przedłużenia zezwolenia na pracę, 
• art. 15zd przedłuża okres ważności wizy krajowej oraz zezwoleń na pobyt czasowy, 
• art.  15zzq przedłuża okres ważności zezwoleń na pracę cudzoziemca.

Zasadniczo ustawodawca zdecydował więc, że ważność tych dokumentów powinna zostać przedłużona do upływu 30 dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni.  Projektowana nowelizacja uchyli te przepisy wskazując, że nowe regulacje wejdą w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia niniejszej ustawy. W praktyce stan ten może rodzić istotne problemy dla pracodawców, ale też dla organów administracji państwowej. Tak krótki termin przewidujący okres przejściowy wymusi obowiązek złożenia wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, a to z kolei znacząco wpłynie na czas rozpatrywania przez organy wspomnianych wniosków.