Piąty pakiet sankcji Unii Europejskiej wobec Rosji

Zakaz udzielania i wykonywania zamówień publicznych

W ramach piątego pakietu sankcji wprowadzono ogólny zakaz udzielania (i dalszego wykonywania) zamówień publicznych i koncesji, dla:

a) obywateli rosyjskich lub osób fizycznych lub prawnych z Rosji;

b) osób prawnych bezpośrednio lub pośrednio kontrolowanych w ponad 50 % przez podmioty rosyjskie;

c) podmiotów działających pod kierunkiem osób wskazanych w lit. a) i b).

Zakazem objęto także korzystanie z podwykonawców lub dostawców spełniających ww. kryteria, jeśli przypada na nich ponad 10% wartości zamówienia.

Wprowadzając ww. regulację unijny prawodawca kolejny raz, posłużył się pojęciem „działania pod kierunkiem podmiotu” co w praktyce może wymagać każdorazowej analizy beneficjenta rzeczywistego, bądź w przypadku ewentualnych wątpliwości szybkiego udokumentowania przez podmiot ubiegający się o zamówienie, że nie zachodzi żadna ze wskazanych przesłanek. W praktyce oznacza to, że podmioty, których istotną częścią działalności są umowy uzyskiwanie w toku zamówień publicznych powinny podjąć bez zbędnej zwłoki działania w celu udokumentowania beneficjenta rzeczywistego.

WAŻNE! Do 10 października 2022 r. ograniczenia nie dotyczą umów zawartych przed 9 kwietnia 2022 r. Dodatkowo z ww. zakazów wyłączona jest współpraca na gruncie energetyki jądrowej i branży kosmicznej. Współpraca jest także dopuszczalna, jeśli nie istnieje inny dostawca danego towaru lub usługi, bądź dotyczy zakupu lub transportu gazu ziemnego i ropy naftowej. Nabywanie paliw kopalnych jest natomiast dopuszczalne jedynie do 10 sierpnia 2022 r.

Zakaz transakcji

Zakazano transakcji i przekazywania do UE towarów wymienionych w załączniku, generujących dla Rosji znaczące przychody, co w konsekwencji umożliwia jej prowadzenie działań destabilizujących na Ukrainie. Ponadto, za niedozwoloną uznano wszelką pomoc techniczną lub pośrednictwo związane z tymi towarami, a także udzielanie na nie finansowania.

WAŻNE! Z ww. zakazów do 10 lipca 2022 r. wyłączone są umowy zawarte przed 9 kwietnia 2022 r., a także umowy dodatkowe niezbędne do wykonania takich umów. Ponadto wprowadzono normy kontyngentowe rozliczane w okresach rocznych.

Sankcje sektorowe

Ograniczeniami, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla niektórych gałęzi polskiej gospodarki są sankcje sektorowe:

a) Sektor transportu morskiego

Od 16 kwietnia 2022 r. zakazano korzystania z portów na terytorium UE statkom zarejestrowanym pod banderą Rosji, a także statkom zarejestrowanym pod tą banderą po 24 lutego 2022 r. chociażby doszło do późniejszej zmiany bandery.

WAŻNE! Z ww. zakazu przewidziano wyłączenia w przypadku statku potrzebującego pomocy, który poszukuje miejsca schronienia, zmuszonego do awaryjnego zawinięcia do portu ze względów bezpieczeństwa morskiego lub w celu ratowania życia na morzu. Właściwe organy mogą również udzielić zezwolenia w przypadku transportu surowców energetycznych (transport węgla jest na tej zasadzie dozwolony do 10 sierpnia 2022 r.).

b)  Sektor transportu drogowego

Zakazano transportu drogowego wszelkim rosyjskim przedsiębiorstwom transportu towarów oraz ich tranzytu.

WAŻNE! Z ww. zakazu przewidziano wyłączenia w zakresie poczty i transportu do obwodu Kaliningradzkiego, a także tranzytu już rozpoczętego. Wskazano także konkretne odstępstwa umożliwiające transport surowców energetycznych, leków, środków dla celów humanitarnych oraz dóbr kultury.

c)  Sektor finansowy

Zakazano przyjmowania od rosyjskich podmiotów i osób fizycznych depozytów przekraczających 100 000 EUR na jedną instytucję kredytową. Ponadto w związku z nabyciem przez rosyjskich oligarchów znaczącej liczby kryptowalut, wprowadzono ograniczenia w kwocie 10 000 EUR w sektorze świadczącym usługi związane z kryptowalutami.

WAŻNE! Z ww. zakazów przewidziano odstępstwa uzależnione od decyzji właściwych organów poszczególnych Państw UE.

Wprowadzono także regulacje zakazujące sprzedaży papierów wartościowych, oraz innych produktów finansowych na rzecz rosyjskich osób fizycznych i prawnych. Co więcej, zakazano przekazywania jakichkolwiek banknotów państwa UE do Rosji.

WAŻNE! Z ww. zakazów przewidziano odstępstwa dla osobistego użytku oraz celów dyplomatycznych.

d) Sektor technologiczny i przemysłowy

Zakazano nabywania i dostawy towarów wskazanych w załączniku, które mogłyby przyczynić się w szczególności do zwiększenia potencjału przemysłowego Rosji, a także świadczenia usług pomocy technicznej lub udzielania na ten cel finansowania.

WAŻNE! Z ww. zakazów do 10 lipca 2022 r. wyłączone są umowy zawarte przed 9 kwietnia 2022 r., a także umowy dodatkowe. Ponadto dozwolone jest dostarczanie tych towarów jeśli niezbędne jest to dla celów humanitarnych po uzyskaniu zgody właściwego organu państwa UE.

e) Sektor energetyczny

Zakazano udzielania w sposób pośredni lub bezpośredni finansowania i pomocy finansowej w ramach programów UE na rzecz osób prawnych z siedzibą w Rosji, kontrolowanych lub będących 50% własnością publiczną.

WAŻNE! Z ww. zakazów przewidziano liczne wyłączenia umożliwiające współpraca w szczególności w celach humanitarnych lub na gruncie energetyki jądrowej i w branży kosmicznej.

Zakazano także zakupu węgla i innych kopalin określonych w załączniku, oraz świadczenia usług pomocy technicznej oraz finansowania.

WAŻNE! Z ww. zakazów do 10 sierpnia 2022 r. wyłączone są umowy zawarte przed 9 kwietnia 2022 r., a także umowy dodatkowe.

Co grozi za naruszenie sankcji?

Każdy z krajów wspólnoty zobowiązany był do wprowadzenia stosownych regulacji karnych za naruszenie sankcji UE w swoim porządku prawnym. W polskim prawie dotychczas nie było ogólnej podstawy odpowiedzialności za naruszenie sankcji UE. Za każdym razem konieczna była analiza przepisów sektorowych i istniało ryzyko, że dane naruszenie może nie podlegać karze, pomimo łamania przepisów UE. Kwestia ta została dostrzeżona przez polskiego ustawodawcę i ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego zawiera postanowienie, że osoba odpowiedzialna za transakcje (członek zarządu, a także pracownik) podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Projekt wskazuje katalog sankcji, których złamanie zagrożone jest odpowiedzialnością karną. Stanowi to kluczową zmianę w polskim porządku prawnym i wydaje się, że może skutkować zwiększeniem świadomości, a także istotności tematyki sankcji pośród polskich przedsiębiorców.

Niezależnie tak jak dotychczas podmiot, który dopuścił się naruszenia sankcji naraża się także na istotne szkody reputacyjne - zarówno po stronie mediów, jak i swoich kontrahentów czy konsumentów.

Jakie działania należy podjąć?

Uniknięcie naruszenia sankcji dla wielu przedsiębiorców będzie stanowić istotne wyzwanie. W pierwszej kolejności należy wykazać się dochowaniem należytej staranności w zakresie wewnętrznych regulacji compliance.

Szczególnie rekomendowane jest:

• przeszkolenie osób odpowiedzialnych za zawieranie transakcji w celu ochrony ich przed ewentualną odpowiedzialności karną;
• dokonanie przeglądu istniejących polityk i procedur weryfikacji kontrahentów, a w razie ich braku dokonanie wdrożenia;
• zweryfikowanie listy kontrahentów (pośrednich i bezpośrednich) oraz łańcuchów dostaw;
• zidentyfikowanie towarów/usług, które mogą podlegać ograniczeniom;
• dokonanie przeglądu umów oraz wzorców umownych, w szczególności w zakresie klauzul pod kątem wprowadzanych sankcji.

Ryzyka dla polskich przedsiębiorców

Nowo nałożone sankcje gospodarcze mogą mieć istotny wpływ na polskie przedsiębiorstwa, które prowadzą handel z Rosją, Białorusią, a także Ukrainą. Dotyczy to sytuacji, gdy transakcje odbywają się bezpośrednio, ale także pośrednio – poprzez łańcuch dostaw czy specyfikę danych usług lub materiałów. Ponadto planowane wprowadzenie przepisów karnych może stanowić sygnał dla polskich przedsiębiorców, że działanie zgodnie z nakładanymi sankcjami i świadomość ich nałożenia jest kluczowe dla kontynuowania działalności gospodarczej.

Polscy przedsiębiorcy powinni zwrócić szczególną uwagę na ryzyko nieumyślnego naruszenia sankcji gospodarczych, korzystając z funkcjonujących łańcuchów dostaw. Naruszenie sankcji może skutkować dotkliwymi konsekwencjami, w tym także reputacyjnymi. Aby właściwie ograniczyć wskazane potencjalne ryzyka, należy rozważyć wprowadzenie działań opisanych we wcześniejszej części artykułu bez zbędnej zwłoki, a także na bieżąco weryfikować zmieniający się porządek prawny.

Współautorem artykułu był Zbigniew Pindel.