GAAR w 2024: statystyki, trendy i co z nich wynika

Ważnym uzupełnieniem powyższych informacji są również niedawno opublikowane Kierunki działania i rozwoju Krajowej Administracji Skarbowej na lata 2025–2028. Wynika z nich bowiem wzrost już wysokich wskaźników skuteczności weryfikacji rozliczeń podatników. Skuteczność kontroli celno-skarbowych ma wzrosnąć z 80% w 2023 r. do 84% w 2028 r., a skuteczność typowania podmiotów do kontroli podatków ma utrzymać się w granicach 93%.

Zaprezentowane dane na temat zarówno stosowania klauzuli GAAR, jak i skuteczności kontroli podatkowych nie zawierają informacji ani o liczbie decyzji ostatecznych zaskarżonych przez podatników do sądów administracyjnych, ani o skuteczności tych zaskarżeń, ani o wysokości faktycznie zakwestionowanych podatków przez Szefa KAS lub działających w jego imieniu naczelników urzędów celno-skarbowych. W przypadku GAAR orzecznictwo dopiero się jednak kształtuje, a kwoty których dotyczą spory mają istotne znaczenie dla podatników.

Wzrost liczby postępowań w zakresie GAAR może również wynikać z wydania w dn. 24 listopada 2023 r. rozporządzenia upoważniającego naczelników czterech urzędów celno-skarbowych do stosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, co stanowiło dotychczas wyłączną kompetencję Szefa KAS. Uprawnienia w tym zakresie otrzymali naczelnicy: Małopolskiego Urzędu Celno-Skarbowego w Krakowie, Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego w Warszawie, Podkarpackiego Urzędu Celno-Skarbowego w Przemyślu, a także Podlaskiego Urzędu Celno-Skarbowego w Białymstoku.

Przekazanie postępowań do urzędów celno-skarbowych może z jednej strony skutkować wzrostem nie tylko liczby postępowań, lecz także ich skuteczności, ponieważ urzędy te są bardziej wyspecjalizowane w prowadzeniu kontroli i postępowań i mają większe zasoby kadrowe. Z drugiej strony może to prowadzić do rozszczelnienia kontroli nad stosowaniem GAAR, czego gwarancją miała być wyłączna właściwość Szefa KAS. Nadal zabezpieczeniem dla podatników jest fakt, że to wyłącznie Szef KAS może decydować, czy postępowanie powinno toczyć się w kierunku GAAR, czy nie.

Czy przedsiębiorcy powinni bać się postępowań klauzulowych?

Wszczęcie postępowania w sprawie unikania opodatkowania nie oznacza jeszcze, że to Szef KAS czy naczelnik urzędu celno-skarbowego skutecznie zakwestionuje rozliczenia podatkowe, pomimo tak niskich statystyk umorzeniowych.

Postępowanie w sprawie klauzuli GAAR znacząco różni się od kontroli podatkowej czy celno-skarbowej, ponieważ koncentruje na elementach wykraczających poza księgi podatkowe i prawidłowość rozliczenia podatku, tj. okolicznościach transakcji, tak aby zweryfikować, czy miała ona sztuczny charakter. Tu kluczowe mogą okazać się działania samego podatnika, pokazywanie dowodów, ich uprzednie zabezpieczenie. Pozostawienie inicjatywy organom podatkowym, w myśl zasady, zgodnie z którą to organ podatkowy powinien udowodnić nieprawidłowości, może skutkować niekorzystnym rozstrzygnięciem, którego obrona będzie możliwa dopiero przed organem II instancji czy sądem administracyjnym, co znacznie wydłuży cały proces.

Podatnicy mogą również wystąpić o wydanie opinii zabezpieczającej, w której Szef KAS potwierdza, że do wskazanej we wniosku korzyści podatkowej wynikającej z tej czynności nie mają zastosowania przepisy dotyczące unikania/ uchylania się od opodatkowania.

W przypadku dużych transakcji, których elementem – z uwagi na spełnienie przesłanek wynikających z przepisów prawa – jest oszczędność podatkowa, lub wręcz brak opodatkowania, warto wystąpić do Szefa KAS o wydanie opinii zabezpieczającej. Jak wynika z opublikowanych statystyk, w samym 2024 r. podatnicy prosili Szefa KAS o potwierdzenie braku podstaw do zakwestionowania skutków podatkowych realizowanych przedsięwzięć 37 razy, a łącznie od 2016 r. – ponad 200 razy.

Ordynacja podatkowa przewiduje również ochronę przed możliwością zastosowania przepisów o unikaniu opodatkowania dla uczestników Programu Współdziałania, którzy zawarli porozumienia podatkowe, lub inwestorów, którzy zawarli porozumienia inwestycyjne z Ministrem Finansów, co stanowi zachętę dla podatników do współpracy z administracją skarbową.

Podsumowanie

Postępowanie w zakresie stosowania klauzuli GAAR jest jednym z narzędzi stosowanych przez administrację skarbową w celu zweryfikowania i ewentualnie zakwestionowania skutków podatkowych działań podatników. W szybko zmieniającym się otoczeniu gospodarczym może ono zyskiwać na popularności.

Kluczowe jest więc odpowiednio wczesne zabezpieczenie się poprzez uwzględnienie w analizie podatkowej planowanego przedsięwzięcia ryzyka wszczęcia postępowania w zakresie zastosowania klauzuli GAAR czy kontroli celno-skarbowej i ewentualne wystąpienie o opinię zabezpieczającą. Z uwagi na możliwość zakwestionowania przez administrację skarbową rozliczeń podatkowych do pięciu lat wstecz oraz utrzymujący się bardzo wysoki poziom odsetek za zwłokę warto również przeprowadzić taką analizę w przypadku zrealizowanych już transakcji.