Instytucje pożyczkowe pod lupą – co zmieniła nowa ustawa antylichwiarska 3.0?

Część przepisów nowej ustawy antylichwiarskiej obowiązuje już od 2022 r., a od początku 2024 r. pożyczkodawcy zostaną objęci nadzorem KNF.

Co już obowiązuje?

Część przepisów ustawy z dnia 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, tzw. „ustawa antylichwiarska”, weszła w życie już w 2022 r. i w 2023 r. Obowiązują już m.in. przepisy  określające maksymalne koszty pozaodsetkowe związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej, uzależniające udzielenie pożyczki pozabankowej od posiadania zdolności kredytowej i wprowadzające wymóg jej badania przez firmy pożyczkowe, a także przepisy wprowadzające zakaz oferowania klientowi, który już wziął pożyczkę, nowej umowy.

Limity pozaodsetkowych kosztów pożyczki

W zakresie limitu kosztów pozaodsetkowych ustawa wprowadziła przede wszystkim szczegółowy sposób obliczania maksymalnej wartości tych kosztów, zarówno dla pożyczek udzielanych na okres do 30 dni  (ich wysokość nie może przekroczyć 5 % kredytu), jak i powyżej 30 dni (ich wysokość nie może przekroczyć 20 % kwoty kredytu). Ponadto, koszty te w obu przypadkach nie mogą być wyższe niż 45% całkowitej kwoty kredytu.

Ustawa nie zawiera jednak zamkniętego katalogu pozaodsetkowych kosztów – precyzuje jedynie, że  należą do nich w szczególności marże, prowizje, opłaty związane z udzieleniem pożyczki lub przygotowaniem dokumentów, opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty pożyczki, koszty dodatkowe, a także wszelkie opłaty i koszty o podobnym charakterze do powyższych. Z tego też względu istotne jest, aby instytucje pożyczkowe przeprowadziły weryfikację swoich umów pod kątem spełnienia powyższego wymogu. 

Próby obejścia wskazanych limitów mogą wiązać się z ryzykiem zarzutów ze strony UOKiK dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumenta i w konsekwencji skutkować nałożeniem surowych kar finansowych . Jako przykład warto wskazać karę, jaką UOKiK nałożył na spółkę  Everest Finanse S.A. działającą pod marką Bocian Pożyczki. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Prezes UOKiK uznał, że pożyczkodawca obchodził limity pozaodsetkowe kredytu konsumenckiego poprzez stosowanie konstrukcji leasingu zwrotnego.

Wymóg badania zdolności kredytowej przed udzieleniem pożyczki pozabankowej

Wśród obowiązujących przepisów nowej ustawy lichwiarskiej są już te nakładające na instytucje pożyczkowe obowiązek uzależnienia udzielenia pożyczki pozabankowej od posiadania przez klienta zdolności kredytowej. Ustawa wprowadziła zasady jej badania oraz skutki naruszeń w tym zakresie (art. 9a ust. 1 - 6 ustawy o kredycie konsumenckim). Instytucja pożyczkowa w pierwszej kolejności musi przeprowadzić analizę w oparciu o dane udostępnione przez biura informacji gospodarczej albo inne instytucje upoważnione do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji niezbędnych do oceny zdolności kredytowej konsumenta (np. BIK).  Jeśli na podstawie powyższych danych  instytucja pożyczkowa nie jest w stanie dokonać oceny zdolności kredytowej i jednocześnie nie dysponuje innymi wiarygodnymi danymi pozwalającymi na dokonanie  takiej oceny,  jest ona zobowiązana odebrać od konsumenta oświadczenia o jego dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość tych dochodów. Dodatkowo, instytucja pożyczkowa jest obowiązana odebrać powyższe oświadczenie w każdym przypadku, w którym całkowita kwota kredytu przekracza dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.  Co istotne, dokumenty te muszą stanowić integralną część umowy jako załączniki.

Konsekwencją naruszenia powyższych obowiązków może być:

• nieważność zbycia wierzytelności,
• ograniczenie możliwości windykacji wierzytelności - dochodzenie wierzytelności jest dopuszczalne dopiero po dniu całkowitej spłaty wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięcia lub po prawomocnym stwierdzeniu przez sąd nieistnienia tego zobowiązania.

Z tego też względu niezbędne jest wypracowanie nowych lub też zweryfikowanie istniejących procedur w zakresie badania zdolności kredytowej, w celu zapewnienia zgodności z wymogami ustawy oraz wyeliminowania wyżej opisanych ryzyk.

Jakie wymagania muszą spełnić instytucje pożyczkowe do końca bieżącego roku?

Poza kluczowymi i obowiązującymi już zmianami wprowadzonymi ustawą antylichwiarską opisanymi powyżej, instytucje pożyczkowe mają wciąż kilka wyzwań na horyzoncie, które są zobowiązane zrealizować do 31 grudnia 2023 r.

Od 1 stycznia 2024 r. instytucje pożyczkowe będą mogły działać wyłącznie w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółki akcyjnej, w której ustanowiono radę nadzorczą i których kapitał zakładowy będzie wynosił co najmniej 1 000 000 zł oraz będzie pokryty w całości wkładami pieniężnymi. Jednocześnie, ustawa już w grudniu 2022 r. znacząco zmieniła praktykę w zakresie finansowania działalności pożyczkowej. Dotychczas jednym z wiodących źródeł finansowania były m.in. obligacje. Nowa ustawa antylichwiarska znacząca ograniczyła sposoby i formy finansowania działalności pożyczkowej, wykluczając m.in. możliwość jej finansowania w drodze obligacji - zgodnie z nowymi przepisami, działalność ta nie może być finansowana środkami pochodzącymi z działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych m.in. od innych osób fizycznych.

Dodatkowo, nowa ustawa antylichwiarska wprowadza wymogi w odniesieniu do członków organów zarządzających i nadzorczych instytucji pożyczkowych. Zgodnie z nowymi przepisami, członkami tych organów, a także prokurentami będą mogły być wyłącznie osoby, które nie były prawomocnie skazane za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe.

Aby móc prowadzić działalność pożyczkową konieczne będzie także uzyskanie wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych prowadzonego przez KNF.  Na dostosowanie się do nowych wymogów kapitałowych, tj. dotyczących kapitału zakładowego i formy prawnej, w tym ustanowienia rady nadzorczej,  istniejące instytucje pożyczkowe będą miały czas do 31 grudnia 2023 r., przy czym do 30 listopada 2023 r. zobowiązane są do poinformowania KNF o działaniach podjętych w celu zapewnienia zgodności z powyższymi wymogami. Brak spełnienia tych wymogów po 1 stycznia 2024 r. skutkować będzie wykreśleniem instytucji pożyczkowej i brakiem możliwości prowadzenia działalności pożyczkowej. Jest to więc „ostatni dzwonek” na dostosowanie się do nowych wymogów i zweryfikowanie zgodności praktyki instytucji pożyczkowych z ustawą antylichwiarską.