Dwa lata prawa holdingowego w Polsce – ocena funkcjonowania

Przedsiębiorcy z dystansem podchodzą do mechanizmów oferowanych przez prawo holdingowe, pozostając przy dotychczasowej praktyce funkcjonowania bez sformalizowanych holdingów.

Co wprowadziło prawo holdingowe?

Prawo holdingowe wprowadziło do polskiego porządku prawnego instytucję grup spółek. Tworzone są one na podstawie uchwał o uczestnictwie podjętych przez spółki zależne oraz podlegają ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Wszystkie spółki uczestniczące w grupie spółek zobowiązane są do kierowania się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek). Implementacja sformalizowanej grupy spółek w strukturze kapitałowej umożliwia skorzystanie z mechanizmów przewidzianych w prawie holdingowym, m.in.:

• wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym przez spółkę dominującą;
• przymusowego wykupu przez spółkę dominującą udziałów (akcji) wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.

a) Wiążące polecenia

Rozwiązanie to ma sankcjonować dotychczasową praktykę, w której choć spółki funkcjonujące w ramach grupy kapitałowej są odrębnymi bytami prawnymi, to najczęściej część lub nawet wszystkie decyzje zapadają na poziomie centralnym. Dzięki mechanizmowi wiążących poleceń, spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek. Wiążące polecenie powinno być pod rygorem nieważności wydane w formie pisemnej lub elektronicznej (podpisane kwalifikowanym podpisem elektronicznym) oraz zawierać powinno co najmniej:

• oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
• interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
• spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują;
• przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.

Wydanie wiążącego polecenia powinno nastąpić w sposób właściwy dla reprezentacji spółki dominującej – a więc poprzez oświadczenie jej zarządu, prokurenta lub pełnomocnika. Wykonanie wiążącego polecenia wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Zarząd spółki zależnej może także podjąć uchwałę w sprawie odmowy wykonania wiążącego polecenia, jeżeli:

• wykonanie wiążącego polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej;
• istnieje uzasadniona obawa, że wiążące polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej (dotyczy wyłącznie spółek niebędących spółkami jednoosobowymi);
• dodatkowe przesłanki odmowy wiążącego polecenia wskazane w umowie lub statucie spółki zależnej.

Jak łatwo zauważyć, procedura wydawania wiążących poleceń jest mocno sformalizowana i w związku z tym może stanowić niepotrzebne utrudnienie w codziennym funkcjonowaniu grup kapitałowych. Dodatkowo, ich procedura może budzić wątpliwości interpretacyjne, a ze względu na małą liczbę grup spółek utworzonych dotychczas, nie ukształtowała się w tym zakresie jeszcze praktyka ani orzecznictwo. Jest to niewątpliwie jedna z przyczyn, dla których prawo holdingowe nie cieszy się popularnością. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, aby funkcjonować w sposób dotychczasowy, tj. wydawać polecenia w sposób nieformalny.

b) Przymusowy wykup (squeeze out)

Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych wprowadziła także możliwość przymusowego wykupu udziałów (akcji) wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej przez spółkę dominującą. Zgodnie z wprowadzonymi przepisami, zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) spółki zależnej może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów (akcji) wspólników (akcjonariuszy) reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego. Umożliwia to tzw. wyciśnięcie (ang. Squeeze out) ze spółek zależnych, za należnym wynagrodzeniem, m.in. biernych wspólników, nieuczestniczących w głosowaniach oraz podejmowaniu decyzji. 

O ile możliwość przymusowego wykupu wspólników mniejszościowych istniała dotąd w spółkach akcyjnych, to nie była ona dostępna dla spółek z o.o. W ich przypadku, wspólnik dominujący miał bardzo ograniczone spektrum możliwości pozostania jedynym wspólnikiem spółki. Jeżeli więc szukać korzyści związanych z wprowadzeniem regulacji grupy spółek, to możliwość dokonania przymusowego wykupu jest jedną z nich.