Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym: jakie kwestie Komitety Audytu muszą rozważyć mierząc się z niepewnością?

Nadchodzący okres sprawozdawczy z dużą dozą prawdopodobieństwa przyniesie weryfikację przewidywanych scenariuszy, testy warunków skrajnych (tzw. stress testy) oraz aktualizację informacji dotyczących obszaru jakim jest zarządzanie ryzykiem korporacyjnym.

Przygotowując się do nadchodzącego okresu sprawozdawczego Komitety Audytu koncentrują swoją uwagę na istotnych kwestiach oraz zmianach w kluczowych wskaźnikach efektywności opisujących kondycję finansową oraz wyniki operacyjne. W obecnej sytuacji, podczas przeglądu sprawozdań finansowych oraz ujawnień, systemów kontroli wewnętrznej oraz innych dokumentów składanych do organów regulacyjnych, uwaga Komitetów Audytu zapewne skupi się również na weryfikacji scenariuszy, stress testach oraz aktualizacji informacji dotyczących zarządzania ryzykiem korporacyjnym (ERM).

Komitety będą musiały również stwierdzić, czy ich podmioty posiadają odpowiednie procesy dla weryfikacji nowych oraz nadchodzących zmian legislacyjnych, administracyjnych i regulacyjnych pod kątem ewentualnego ich wpływu na sprawozdawczość oraz ujawnienia.

Aby wesprzeć Komitety Audytu, które starają się wzmocnić nadzór w tych niepewnych czasach, przedstawiamy podsumowanie kwestii do ewentualnego rozważenia.

Rachunkowość oraz ujawnienia

Komitety Audytu powinny ocenić następujące kluczowe implikacje w zakresie rachunkowości i ujawniania informacji wynikające z następstwa występowania COVID-19, biorąc pod uwagę ich zwiększone znaczenie w obecnych okolicznościach:

• Odzyskiwalność aktywów oraz ich utrata wartości (np. zapasy, wartości niematerialne i prawne o nieokreślonym okresie użytkowania – w tym: wartość firmy, długoterminowe aktywa oraz pozostałe inwestycje)
• Przewidywane straty, zmiany w przyjętych założeniach i poziomach szacunków dotyczących zobowiązań umownych, gwarancji, odszkodowań, samoubezpieczeń, ryzyka prawnego oraz innych warunkowych zobowiązań
• Wypełnienie zobowiązań finansowych i pozostałych zobowiązań wynikających z zawartych umów (np. klauzule dotyczące istotnych niekorzystnych zmian)
• Modyfikacje zadłużenia, zmiany w obciążeniach i wypłaty środków z przyznanych linii kredytowych (raport o zadłużeniu)
• Termin wejścia w życie oraz wpływ ustawy CARES oraz innych programów pomocy rządowej i programów stymulacyjnych
• Ocena zdolności do kontynuowania działalności oraz zdolności przewidzenia terminu i zakresu spodziewanego zwrotu
• Rozważenie ujęcia i ujawnienia zdarzeń po dacie bilansowej, które mogą mieć istotne znaczenie w zależności od okoliczności
• Odszkodowania i odzyski ubezpieczeniowe z tytułu zakłóceń w prowadzonej działalności gospodarczej oraz z innych tytułów
• Ujmowanie przychodów z uwzględnieniem istotnych zmian w istniejących umowach i porozumieniach, zmiennych elementów wynagrodzenia oraz zmian w szacunkach i ocenach ściągalności należności
• Zmiany w zobowiązaniach dotyczących dokonania sprzedaży i zakupu
• Uwzględnienie zaktualizowanych szacunków i zmian w metodologii tworzenia rezerw na ryzyko kredytowe i koncentracje klientów
• Wycena finansowych i niefinansowych aktywów i zobowiązań do wartości godziwej
• Rachunkowość zabezpieczeń i ryzyko kontrahenta
• Kwestie dotyczące walut obcych
• Rachunkowość dotycząca kwestii związanych ze zmianami w zakresie stosunku pracy łączącego pracodawcę z pracownikiem (np. zakończenie umowy o pracę, odprawa, urlop bezpłatny)
• Ujmowanie w księgach działalności i obiektów znajdujących się w okresie przestoju
• Wycena aktywów i zobowiązań z tytułu programów emerytalnych i innych świadczeń po przejściu na emeryturę
• Podatek dochodowy: zdolność do oszacowania rocznych efektywnych stawek podatkowych na podstawie prognozowanych dochodów księgowych, wpływ Ustawy CARES i różnych rządowych programów stymulacyjnych na odroczony podatek dochodowy, możliwość realizacji aktywów z tytułu podatku odroczonego, prawidłowość odpisów aktualizujących i oświadczeń o przeznaczaniu zysków osiąganych za granicą do reinwestycji na czas nieokreślony
• Ujmowanie zmian w zakresie płatności w formie akcji i innych ustaleń dotyczących wynagrodzeń o charakterze motywacyjnym oraz zmian w szacunkach
• Podział aktywów i zobowiązań na krótko- i długoterminowe
• Kwestie dotyczące ujawniania w sprawozdaniu finansowym informacji dotyczących zastosowanych szacunków i założeń, w tym leżących u ich podstaw ryzyk i niepewności

Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym

W tym zmiennym otoczeniu, kluczowe znaczenie ma to, aby przedsiębiorstwa utrzymały solidny program monitorowania zagrożeń oraz stale oceniały, reagowały i obserwowały zmieniający się krajobraz ryzyka. Poniżej wymienionych zostało kilka kluczowych kwestii:

• Ocena czy program jest terminowo i w odpowiednich zakresach aktualizowany w oparciu o planowanie scenariuszy i testowanie warunków skrajnych
• Analiza wpływu zmian w strategii, działalności, wynikach finansowych/ sytuacji finansowej i zgodności z przepisami na sprawozdawczość finansową i ujawnienia, zidentyfikowanych w efekcie realizacji programu
• Ponowna ocena skłonności do ryzyka oraz ocena, czy poziomy tolerancji są prawidłowo korygowane w oparciu o pojawiające się ryzyka i istotne zagrożenia, słabe punkty i potencjalne skutki
• Dalsza ocena planów zachowania ciągłości działalności i planów awaryjnych pod kątem utrzymywania właściwych poziomów redukcji zatrudnienia, odporności łańcucha dostaw i efektywności zewnętrznych usługodawców, umożliwiających dalsze kompleksowe działanie lub szybkie przywrócenie krytycznych funkcji biznesowych
• Ocena wewnętrznej kontroli działań w zakresie sprawozdawczości finansowej oraz jej mechanizmów i procedur dotyczących ujawniania informacji celem dopełnienia wymogów regulacyjnych dotyczących sprawozdawczości finansowej i podawania informacji do wiadomości publicznej oraz dla zaspokojenia zapotrzebowania interesariuszy na istotne informacje
• Ustalenie czy do procesu kontrolowania i procedur ujawniania informacji powinny zostać oddelegowane dodatkowe grupy personelu
• Analiza skuteczności mechanizmów zdalnej kontroli oraz tego, czy miały miejsce jakiekolwiek zmiany lub przypadki wyłączenia istniejących mechanizmów dla realizacji procesu zamknięcia ksiąg rachunkowych i raportowania
• Ocena czy środki bezpieczeństwa informatycznego zostały poddane przeglądowi i dostosowaniu ich do zmieniającego się otoczenia biznesowego. Należy też zapytać o kwestie edukacyjne podejmowane przez interesariuszy w związku ze zwiększoną ilością phishingu oraz wiadomości dotyczących COVID-19
• Ustalenie czy podejmowane są odpowiednie środki ostrożności w zakresie bezpieczeństwa osobistych sieci informatycznych dyrektorów i kierownictwa wykonawczego.
• Rozważenie czy należy zmienić sposób zarządzania programem spółki na poziomie zarządu lub Komitetu Audytu, a także czy należy dostosować termin, częstotliwość i zakres przekazywania zarządowi ogólnych rekomendacji / raportów Komitetów Audytu

Pytania do kierownictwa, personelu odpowiedzialnego za zachowanie zgodności z przepisami i audytorów

Uwzględnienie w rozmowach z kierownictwem, personelem odpowiedzialnym za zachowanie zgodności z przepisami oraz audytorami następujących – poza standardowymi – kwestii:

• Jakie nowe kwestie związane z rachunkowością, kontrolą wewnętrzną, cyberbezpieczeństwem, ciągłością działalności, prawem i zgodnością z przepisami oraz audytem są przedmiotem rozważań?
• Czy istnieją jakiekolwiek obawy dotyczące zasobów, a jeśli tak, to jakie firma posiada plany ograniczenia ryzyka występującego w tym obszarze? Czy kierownictwo sprawdziło, czy specjaliści zazwyczaj służący firmie pomocą w kwestiach złożonych będących elementem sprawozdawczości (np. wycena, utrata wartości) lub przy audytach wewnętrznych (np. IT, cyberbezpieczeństwo) posiadają wystarczającą zdolność do zaspokojenia potrzeb organizacji w zakresie sprawozdawczości finansowej?
• Czy procedury w zakresie sprawozdawczości finansowej, zgodności z przepisami i audytu (wewnętrznego i zewnętrznego) są nadal odpowiednio realizowane poprzez połączenie procedur pracy w miejscu zatrudnienia oraz pracy zdalnej pracowników? Jakie są możliwości wykonania alternatywnych procedur dla ułatwienia ich terminowego gromadzenia, przetwarzania i raportowania informacji do użytku wewnętrznego oraz (usuniętowcelu) przygotowania dokumentów składanych organom regulacyjnym?
• Jakie kwestie dotyczące rachunkowości, sprawozdawczości oraz ujawniania informacji są szczególnie związane z działaniami podejmowanymi oraz rozważanymi w odniesieniu do pracowników firmy?
• Czy nastąpiły jakiekolwiek znaczące zmiany w kluczowych politykach regulujących kontrolę wewnętrzną nad sprawozdawczością finansową lub kontrolę i procedury ujawniania informacji aby uwzględnienić zmieniające się środowiska operacyjne?
• Czy nastąpiły jakiekolwiek znaczące zmiany w kluczowych politykach firmy, jakichkolwiek udzielonych istotnych zwolnieniach lub nietypowych ulgach w zakresie dostosowania się do obowiązujących przepisów? Jeśli tak, to jakie?
• Czy Dyrektor Generalny i Dyrektor Finansowy, którzy poświadczają sprawozdania finansowe składane w SEC dostrzegają obecnie jakiekolwiek problemy związane z udzieleniem takich poświadczeń?
• Audytorzy zewnętrzni: jakie zmiany są przewidywane w zakresie poziomu istotności, zakresu badania, spisu z natury i zastosowania dodatkowych procedur? Czy przeprowadzono ponowną ocenę kluczowych kwestii audytowych?
• Audytorzy wewnętrzni: w jaki sposób należy dostosować plany badania do zmian w apetycie na ryzyko i poziomie tolerancji zidentyfikowanych w efekcie realizacji programu zarządzania ryzykiem korporacyjnym firmy?
• Jakie powinno być tempo i częstotliwość sprawozdawczości w zakresie ryzyka i sprawozdawczości finansowej dla Komitetu Audytu, aby umożliwić mu skuteczne sprawowanie nadzoru i sprawne podejmowanie decyzji?

Sprawozdawczość finansowa

Komitety Audytu powinny nadal monitorować informacje przekazywane przez SEC oraz inne organy regulacyjne oraz oceniać ich wpływ na wymogi sprawozdawcze i związane z nimi ujawnienia. Kwestie dotyczące sprawozdawczości mogą obejmować:

• Określenie zdolności spółki do spełnienia wymogów dotyczących prowadzenia sprawozdawczości finansowej i składania sprawozdań (w SEC i innych instytucjach) oraz do spełnienia innych wymogów prawnych i regulacyjnych
• Ocena czy firma spodziewa się lub może potrzebować skorzystać z tymczasowego zwolnienia z obowiązku dostosowania się do wymogów regulacyjnych udzielonego przez SEC i czy może być uzasadniona konsultacja z SEC
• Rozważenie terminu składania sprawozdań do SEC w związku z obowiązkiem publicznego ujawnienia wyników finansowych spółki, biorąc pod uwagę potencjalną konieczność ujawnienia informacji o zdarzeniach mających miejsce po dacie bilansowej
• Ocena aktualizacji i rozszerzonego ujawniania informacji w takich obszarach jak czynniki ryzyka, kluczowe polityki rachunkowości i szacunki, płynność i bieżące zagrożenia wynikające z pewnych koncentracji (np. klientów, dostawców, regionów geograficznych)
• Omówienie skutków dla działalności operacyjnej, płynności i kondycji finansowej; rozważenie możliwości rozszerzenia ujawnień MD&A (Management Discussion and Analysis), w tym o wszelkie znane istotne wydarzenia i niepewności dotyczące informacji odnoszących się do przyszłości
• Ponowna analiza przedstawionych wcześniej wytycznych dotyczących raportowania wyników finansowych i innych lub sytuacji finansowej oraz zdolności do przedstawienia przyszłych wytycznych
• Ponowna ocena stosowania miar/ wskaźników finansowych wykraczających poza ogólnie przyjęte zasady rachunkowości i dokonywanych w nich korekt
• Rozważenie czy z uwagi na wystąpienie istotnych zdarzeń, takich jak zawarcie porozumień dotyczących spłaty zadłużenia lub ograniczenie zakresu działalności, należy złożyć Formularz 8-K lub 6-K (dla zagranicznych prywatnych emitentów) w celu uwzględnienia tych zdarzeń
• Rozważenie czy należy dokonać podobnej oceny w odniesieniu do innych dokumentów składanych do organów regulacyjnych (np. do organów nadzoru bankowego i ubezpieczeniowego, zagranicznych jurysdykcji, w których firma prowadzi działalność)
• Uzyskanie aktualnych informacji o tym, w jaki sposób zarząd komunikuje, monitoruje i egzekwuje przestrzeganie zasad dotyczących wykorzystywania informacji poufnych w obrocie papierami wartościowymi i wynikających z rozporządzenia FD, w tym na temat tego, czy zasady te uległy lub mogą ulec zmianie tak, by uwzględnić najnowsze zmiany w działalności gospodarczej.

W polskiej rzeczywistości wiele przedsiębiorstw zmaga się z konsekwencjami ograniczeń jakie wprowadziła pandemia koronawirusa. Duża część wcześniej dobrze prosperujących firm znajduje się obecnie w kryzysie. To przede wszystkim zarząd odpowiedzialny jest za opracowanie oraz wdrożenie odpowiedniego planu na przyszłość i zapewnienia kontynuacji działalności spółki. Jakkolwiek, współpraca zarządu, rady nadzorczej oraz Komitetów Audytu jest nieodzowna i może wpłynąć na skuteczną realizację planu działania zarządu i tym samym wyjście z kryzysu. Rada oraz komitety wpierają przede wszystkim kierownictwo, aby kluczowe ryzyka zostały przez zarząd zidentyfikowane oraz zaadresowane.

Wiele europejskich oraz polskich instytucji wydaje w ostatnim okresie zalecenia, z którymi można się zapoznać. Przykładowo, Polska Izba Biegłych Rewidentów w jednym z ostatnich swoich alertów przedstawia m. in. wybrane obowiązki audytu w świetle zdarzeń po dacie bilansu, kontynuacji działalności. Jak również, Komitet Europejskich Organów Nadzoru Audytowego CEAOB wydaje oświadczenie, w którym podkreśla obszary, na które należy zwracać uwagę podczas badania sprawozdań finansowych oraz bieżącą i odpowiednią komunikację między organami jednostki.