Działalność gospodarcza w pigułce. Jakie są podstawowe formy prawne działalności i zasady opodatkowania?

Ustawa o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT) również zawiera definicję działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 15 ust. 2 tej ustawy działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Skąd zatem trzy definicje jednego pojęcia? Jest to spowodowane tym, że każdy z tych aktów prawnych potrzebował dostosować tę definicję do własnych celów. Warto bowiem zaznaczyć, że zarówno ustawa o PIT, jak i o VAT definiują pojęcie działalności gospodarczej na własne potrzeby. Tylko w ten sposób można było wprowadzić pojęcie, które będzie licowało z zapisami podatkowymi konkretnej ustawy.

Jakie są formy działalności gospodarczej?

Wybór formy działalności gospodarczej powinien być poprzedzony dokładną analizą potrzeb przedsiębiorcy-podatnika. Pod uwagę należy wziąć m.in. wymogi formalne, obciążenia podatkowe oraz zakres odpowiedzialności samego podatnika w danej formie działalności.

Działalność gospodarcza prowadzona w ramach jednoosobowej działalności czy niektórych spółek osobowych (spółka jawna oraz partnerska) jest opodatkowana jednokrotnie na poziomie podatnika/wspólnika. Z kolei dochód w spółkach kapitałowych oraz niektórych spółek osobowych (spółka komandytowa, komandytowo-akcyjna oraz w niektórych sytuacjach spółka jawna) opodatkowany jest dwukrotnie – raz na poziomie spółki, drugi raz w związku z wypłatą dywidendy.

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Jednoosobowa działalność gospodarcza przewidziana jest dla każdego podatnika, który chce prowadzić biznes we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Nie ma tu progu przychodowego, który powodowałby, że jednoosobowa działalność gospodarcza zmienia się w spółkę osobową czy kapitałową. Przy takiej formie biznesu można zatrudniać pracowników, a sam przedsiębiorca odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem, nie tylko firmowym. Założenie działalności jest czynnością, którą można wykonać bez wychodzenia z domu poprzez portal przedsiębiorców lub strony banków.

Więcej o jednoosobowej działalności gospodarczej czytaj w artykule: Jednoosobowa działalność gospodarcza – co trzeba wiedzieć o tej formie działalności?

Spółka cywilna

Spółka cywilna jest specyficznym rodzajem spółki. Nie ma ona podmiotowości prawnej, nie może zaciągać zobowiązań i nie jest nawet podatnikiem PIT czy CIT. Można zatem stwierdzić, że spółka cywilna to umowa wspólnego przedsięwzięcia. Podatnikami pozostają jej wspólnicy (najczęściej osoby fizyczne) i to oni prowadzą własne przedsiębiorstwa.

Spółki kapitałowe (z o.o., spółka akcyjna i prosta spółka akcyjna)

Zupełnie inną formę przybiera prowadzenie działalności w formie spółek kapitałowych. Zarówno spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, jak i prosta spółka akcyjna należą do kategorii spółek prawa handlowego. Wszystkie są podatnikami CIT, mają pełną zdolność do czynności prawnych i mogą zaciągać zobowiązania. Podlegają one wpisowi do KRS, a ich funkcjonowanie określa ustawa Kodeks spółek handlowych. Majątek spółki i majątek wspólników są niezależne. Wspólnicy nie odpowiadają zatem za zobowiązania takiej spółki. Sami wspólnicy nie muszą być przy tym przedsiębiorcami.

Spółki osobowe

Aktualnie do spółek osobowych zalicza się spółkę jawną, partnerską, komandytową oraz komandytowo-akcyjną. Choć część z tych spółek może podlegać pod CIT (spółka komandytowa, komandytowo-akcyjna oraz w niektórych sytuacjach spółka jawna), to nie są one postrzegane na gruncie Kodeksu spółek handlowych jako spółki kapitałowe. Także one podlegają wpisowi do KRS i mają zdolność prawną.

W przypadku spółki jawnej oraz spółki partnerskiej podatnikami są wspólnicy.

Odpowiedzialność wspólników spółek

Ogólna zasada jest taka, że majątek osoby fizycznej prowadzącej działalność oraz majątek tej firmy to te same majątki. Zatem przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające ze swojej działalności (podobnie jest w przypadku spółki cywilnej).

Nieco inaczej wygląda to w przypadku spółek. Generalnie majątek wspólnika i majątek spółki to dwa odrębne majątki. W przypadku spółki kapitałowej to spółka odpowiada całym swoim majątkiem za swoje zobowiązania, a wspólnicy ponoszą ryzyko wniesionymi do spółki wkładami.

W sytuacji gdy podatnikiem jest spółka komandytowo-akcyjna, odpowiedzialność bez ograniczenia ponosi komplementariusz (a nie akcjonariusz). Konstrukcja ta zbliżona jest do odpowiedzialności w spółce komandytowej, ponieważ komplementariusz spółki komandytowej jest wspólnikiem ponoszącym nieograniczoną odpowiedzialność. Natomiast komandytariusz to wspólnik, którego odpowiedzialność jest ograniczona (kwotą jest wysokość sumy komandytowej).

Podobnie jak w przypadku komplementariusza, wspólnicy spółki jawnej oraz partnerskiej odpowiadają bez ograniczeń za zobowiązania spółki.

Prowadzenia działalności nie można zatem opierać wyłącznie na szacowanych zyskach. Warto mieć świadomość, że w razie niepowodzenia przedsiębiorcy muszą liczyć się z odpowiedzialnością za zobowiązania. Należy zatem precyzyjnie określić cele i ryzyko prowadzonej działalności, aby odpowiednio wybrać jej formę.

Formy opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej

Podatnicy rozpoczynający prowadzenie działalności mają do wyboru różne formy jej prowadzenia, co wiąże się również z różnymi możliwościami ich opodatkowania. W zależności od wybranej formy prawnej może dochodzić do jednokrotnego opodatkowania, tak jest np. w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej oraz spółek: cywilnej, jawnej i partnerskiej, lub dwukrotnego opodatkowania – w przypadku spółek kapitałowych czy spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo jednokrotnego opodatkowania w przypadku wspomnianych form prawnych biznesu do zapłaty pozostaje jeszcze składka zdrowotna oraz składki społeczne wspólnika. Dochodzi do tego jeszcze danina solidarnościowa, która wynosi 4% nadwyżki ponad 1 mln zł dochodu.

W przypadku spółki z o.o. opodatkowanie jest podwójne, ale nie trzeba płacić składek: zdrowotnej i ZUS (wyjątkiem jest spółka jednoosobowa). Danina solidarnościowa nie dotyczy dochodów z dywidend.

Rejestracja w CEIDG

Aby otworzyć działalność, należy ją najpierw zarejestrować. Podatnik ma trzy możliwości rejestracji:

• online,
• osobiście w urzędzie,
• pocztowo.

Działalność gospodarczą rejestruje się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej przed formalnym rozpoczęciem jej prowadzenia. Sama rejestracja jest bezpłatna i trwa zazwyczaj jeden dzień roboczy.

Nierejestrowana działalność – na czym polega?

Działalność nierejestrowana to drobna działalność zarobkowa. Została określona w ustawie Prawo przedsiębiorców, w art. 5. Dotyczy ona osób, które co najmniej 60 miesięcy przed jej rozpoczęciem nie prowadziły działalności gospodarczej. Warunkiem utrzymania działalności nierejestrowanej jest przede wszystkim uzyskiwanie przychodu poniżej 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przekroczenie tego limitu powoduje, że osoba staje się przedsiębiorcą.

Nierejestrowana działalność opodatkowana jest wg skali podatkowej, pozwala rozliczać koszty i nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych czy zdrowotnych.

Działalność gospodarcza – koszty

Każda działalność gospodarcza, prowadzona w formie jednoosobowej działalności gospodarczej czy też formie spółki, wiąże się z określonymi kosztami. Wspólnym kosztem, dla każdego rodzaju aktywności, są podatki (omówione wyżej).

Kolejne koszty związane są z samą księgowością czy składkami ZUS (społeczne i zdrowotne). Pomijając kwestie ulg, podstawa standardowych składek ZUS wynosi 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę. Z kolei składka zdrowotna zależy od formy prowadzenia działalności i uzyskiwanych dochodów/przychodów.

Ważnym aspektem kosztów działalności są także pracownicy, zaplecze socjalne, koszty samej działalności czy finansowania zewnętrznego. Co do zasady tego typu koszty mogą obniżać podstawę opodatkowania. Warto jednak wskazać, że w przypadku ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych taka możliwość nie występuje.

Działalność gospodarcza prowadzona przez emeryta

Działalność gospodarcza, rozumiana jako jednoosobowa działalność gospodarcza, nie jest zarezerwowana dla żadnej grupy społecznej. Może prowadzić ją każdy, kto czuje się na siłach stawiać sobie wyzwania dotyczące wolnego rynku. Działalność gospodarczą mogą zatem prowadzić także emeryci, którzy mają z tego tytułu pewnie uproszczenia.

Po pierwsze nie są zobligowani do zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne, co znacząco wpływa na opłacalność prowadzonego biznesu. Muszą jednak płacić składkę zdrowotną, chyba że ich emerytura nie przekracza kwoty minimalnego wynagrodzenia oraz:

• uzyskiwane dodatkowe przychody z pozarolniczej działalności nie przekraczają w miesiącu kwoty połowy najniższej emerytury lub
• podatek dochodowy z prowadzonej działalności opłacany jest w formie karty podatkowej.

Dodatkowo emeryci mogą korzystać z tzw. PIT zerowego dla seniorów do limitu przychodów 85 528 zł w ciągu roku, a do tego dochodzi jeszcze kwota wolna w wysokości 30 000 zł, zatem jeżeli senior rozlicza się wg skali podatkowej, to w sumie daje to 115 528 zł zwolnienia z podatku. Warunkiem zastosowania tego rozwiązania jest podleganie pod ubezpieczenie społeczne. To zatem sam podatnik musi zdecydować, czy bardziej opłacalne jest korzystanie ze zwolnienia z PIT czy też nieopłacanie składek społecznych. Zasadniczo ulga przysługuje tym, którzy pomimo nabycia uprawnień nie otrzymują emerytury bądź też renty rodzinnej, o których mowa m.in. w ustawie o emeryturach i rentach, z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 

Praca na etacie i działalność gospodarcza

Kolejną specyficzną grupę przedsiębiorców stanowią pracownicy etatowi. Wynika to z faktu, że wiele osób dorabia do umowy o pracę, zakładając jednoosobowe działalności gospodarcze.

Grupa ta nie płaci składek na ubezpieczenie społeczne (jednak musi oprowadzać składkę zdrowotną). Należy jednak pamiętać, że jest to możliwe tylko wtedy, gdy umowa o pracę zawierana jest co najmniej na kwotę płacy minimalnej. Tacy przedsiębiorcy mogą aktualnie wybrać, gdzie będą rozliczali kwotę wolną, ale muszą pamiętać, że przychody z działalności, opodatkowanej według skali, sumują się z dochodami na podstawie umowy o pracę.

Działalność gospodarcza a składka zdrowotna

Składka zdrowotna od 1 stycznia 2022 r. stała się de facto kolejnym podatkiem. Istotne ograniczenie jej odliczenia (dotyczy to podatników podatku liniowego oraz ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych) i wprowadzenie szczegółowych zasad ustalenia jej wartości powoduje, że efektywna stawka podatku z tytułu działalności wyraźnie wzrosła.

Osoby wybierające opodatkowanie wg skali podatkowej za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu wpłacają składkę na ubezpieczenie zdrowotne od miesięcznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowiącej dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, za który opłacana jest składka. Składka zdrowotna stanowi 9% obliczonej wg powyższych zasad podstawy. Przy czym nie może ona być niższa od 9% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego na pierwszy dzień danego roku składkowego.

Zasady obliczania podstawy wymiaru składki zdrowotnej dla osób korzystających z podatku liniowego są takie same jak dla przedsiębiorców rozliczających się według zasad ogólnych. Samą składkę stanowi jednak 4,9% uzyskanego w poprzednim miesiącu dochodu.

Osoby, które jako formę opodatkowania wybrały ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, muszą opłacać składki zależne od wysokości przychodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym. Podstawę wymiaru składki zdrowotnej stanowi w tym przypadku odpowiednia stawka procentowa (60–180%) przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego (włącznie z wypłatami z zysku). Stawka procentowa uzależniona jest od wysokości osiągniętego przychodu. Sama składka wynosi 9% tej podstawy.

Podatnicy opodatkowani liniowo mogą składkę ująć w kosztach lub odliczyć od dochodu do limitu 10 200 zł w ciągu roku. Z kolei osoby opodatkowane ryczałtem mogą odliczyć od przychodów 50% zapłaconej składki zdrowotnej, a osoby opodatkowane na zasadach karty podatkowej mogą obniżyć podatek o 19% zapłaconej składki zdrowotnej. Takiej możliwości nie mają natomiast przedsiębiorcy opodatkowani na zasadach ogólnych.

Należy jednak pamiętać, że nie zawsze wybierając spółkę opodatkowaną CIT, będzie można uniknąć składki zdrowotnej. Nie podlega jej co prawda wspólnik wieloosobowej spółki z o.o. oraz akcjonariusz spółki akcyjnej, niemniej jednak są przypadki, gdy mimo prowadzenia działalności poprzez spółkę składka będzie należna. Dotyczy to wspólnika prostej spółki akcyjnej, wnoszącego do niej wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług. Drugą grupę stanowią wspólnicy spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej. Trzecią grupę stanowią wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o. W tych przypadkach wskazane osoby podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu na zasadach określonych dla osób prowadzących pozarolniczą działalność.

Natomiast wspólnicy spółek osobowych (cywilnej, jawnej, partnerskiej) płacą składkę zdrowotną tak jak przedsiębiorcy.