Instytucje pożyczkowe pod lupą – co zmieniła nowa ustawa antylichwiarska 3.0?

Wymóg badania zdolności kredytowej przed udzieleniem pożyczki pozabankowej

Wśród obowiązujących przepisów nowej ustawy lichwiarskiej są już te nakładające na instytucje pożyczkowe obowiązek uzależnienia udzielenia pożyczki pozabankowej od posiadania przez klienta zdolności kredytowej. Ustawa wprowadziła zasady jej badania oraz skutki naruszeń w tym zakresie (art. 9a ust. 1 - 6 ustawy o kredycie konsumenckim). Instytucja pożyczkowa w pierwszej kolejności musi przeprowadzić analizę w oparciu o dane udostępnione przez biura informacji gospodarczej albo inne instytucje upoważnione do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji niezbędnych do oceny zdolności kredytowej konsumenta (np. BIK).  Jeśli na podstawie powyższych danych  instytucja pożyczkowa nie jest w stanie dokonać oceny zdolności kredytowej i jednocześnie nie dysponuje innymi wiarygodnymi danymi pozwalającymi na dokonanie  takiej oceny,  jest ona zobowiązana odebrać od konsumenta oświadczenia o jego dochodach i stałych wydatkach gospodarstwa domowego wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość tych dochodów. Dodatkowo, instytucja pożyczkowa jest obowiązana odebrać powyższe oświadczenie w każdym przypadku, w którym całkowita kwota kredytu przekracza dwukrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę.  Co istotne, dokumenty te muszą stanowić integralną część umowy jako załączniki.

Konsekwencją naruszenia powyższych obowiązków może być:

• nieważność zbycia wierzytelności,
• ograniczenie możliwości windykacji wierzytelności - dochodzenie wierzytelności jest dopuszczalne dopiero po dniu całkowitej spłaty wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięcia lub po prawomocnym stwierdzeniu przez sąd nieistnienia tego zobowiązania.

Z tego też względu niezbędne jest wypracowanie nowych lub też zweryfikowanie istniejących procedur w zakresie badania zdolności kredytowej, w celu zapewnienia zgodności z wymogami ustawy oraz wyeliminowania wyżej opisanych ryzyk.

Jakie wymagania muszą spełnić instytucje pożyczkowe do końca bieżącego roku?

Poza kluczowymi i obowiązującymi już zmianami wprowadzonymi ustawą antylichwiarską opisanymi powyżej, instytucje pożyczkowe mają wciąż kilka wyzwań na horyzoncie, które są zobowiązane zrealizować do 31 grudnia 2023 r.

Od 1 stycznia 2024 r. instytucje pożyczkowe będą mogły działać wyłącznie w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółki akcyjnej, w której ustanowiono radę nadzorczą i których kapitał zakładowy będzie wynosił co najmniej 1 000 000 zł oraz będzie pokryty w całości wkładami pieniężnymi. Jednocześnie, ustawa już w grudniu 2022 r. znacząco zmieniła praktykę w zakresie finansowania działalności pożyczkowej. Dotychczas jednym z wiodących źródeł finansowania były m.in. obligacje. Nowa ustawa antylichwiarska znacząca ograniczyła sposoby i formy finansowania działalności pożyczkowej, wykluczając m.in. możliwość jej finansowania w drodze obligacji - zgodnie z nowymi przepisami, działalność ta nie może być finansowana środkami pochodzącymi z działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych m.in. od innych osób fizycznych.

Dodatkowo, nowa ustawa antylichwiarska wprowadza wymogi w odniesieniu do członków organów zarządzających i nadzorczych instytucji pożyczkowych. Zgodnie z nowymi przepisami, członkami tych organów, a także prokurentami będą mogły być wyłącznie osoby, które nie były prawomocnie skazane za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe.

Aby móc prowadzić działalność pożyczkową konieczne będzie także uzyskanie wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych prowadzonego przez KNF.  Na dostosowanie się do nowych wymogów kapitałowych, tj. dotyczących kapitału zakładowego i formy prawnej, w tym ustanowienia rady nadzorczej,  istniejące instytucje pożyczkowe będą miały czas do 31 grudnia 2023 r., przy czym do 30 listopada 2023 r. zobowiązane są do poinformowania KNF o działaniach podjętych w celu zapewnienia zgodności z powyższymi wymogami. Brak spełnienia tych wymogów po 1 stycznia 2024 r. skutkować będzie wykreśleniem instytucji pożyczkowej i brakiem możliwości prowadzenia działalności pożyczkowej. Jest to więc „ostatni dzwonek” na dostosowanie się do nowych wymogów i zweryfikowanie zgodności praktyki instytucji pożyczkowych z ustawą antylichwiarską. 

Już w styczniu KNF mówi „sprawdzam” i co z tego może wyniknąć dla instytucji pożyczkowych?

Istotną zmianą w odniesieniu do rynku pożyczek pozabankowych, którą wprowadza nowa ustawa antylichwiarska jest objęcie instytucji pożyczkowych nadzorem KNF, począwszy od 1 stycznia 2024 r.  Nałoży to na instytucje pożyczkowe nowe obowiązki, takie jak obowiązek składania kwartalnych i rocznych sprawozdań uwzględniających m.in. dane dotyczące udzielanych kredytów konsumenckich. Dodatkowo od 1 stycznia 2024 r., analogicznie jak w przypadku banków, KNF nabędzie uprawniona do wydawania instytucjom pożyczkowym zaleceń dotyczących zapewnienia zgodności działań w zakresie udzielania kredytów konsumenckich z ustawą.

Brak składania przez instytucje pożyczkowe sprawozdań, o których mowa powyżej, jak również brak przekazywania KNF dodatkowych informacji zgodnie z wnioskiem KNF czy też niezastosowanie się do zaleceń KNF, może skutkować nałożeniem kary finansowej. Zgodnie z nową ustawą antylichwiarską, taka kara będzie mogła być nałożona zarówno na samą spółkę (do wysokości 15 000 000) zł, jak i odpowiedzialnego za nieprawidłowości członka zarządu (do wysokości 150 000 zł). KNF będzie także uprawniona do wnioskowania w sprawie odwołania danego członka zarządu i zawieszenia go do czasu podjęcia rozstrzygnięcia w sprawie. Ponadto, KNF będzie uprawniona do wykreślenia instytucji pożyczkowej z rejestru instytucji pożyczkowych, a w przypadku posiadania wpisu również w rejestrze pośredników kredytowych - także z tego rejestru.