Pełna kontrola czy pełne zaufanie?

W skrócie

• Z badania przeprowadzonego na zlecenie EY Polska przez Kantar Public wśród osób w wieku 10-17 lat wynika, że 34 proc. nastolatków surfuje w sieci co najmniej 4 godziny dziennie w dni powszednie. W weekendy odsetek ten wzrasta do 60 procent.
• Internet jest przez młodzież wykorzystywany głównie do komunikacji i rozrywki – zwłaszcza do rozmowy za pomocą komunikatorów (58 proc.) i grania (51 proc.).
• Młodzież  nie zawsze przestrzega podstawowych zasad bezpieczeństwa w Internecie. Co czwarty ankietowany otworzył plik z nieznanego źródła lub kliknął w link wysłany od nieznajomego użytkownika, a do rozmowy z osobami poznanymi jedynie w sieci przyznało się aż 48 proc. nastolatków.
• Jedna czwarta respondentów natknęła się na negatywne treści w Internecie, a jedna trzecia młodzieży (14-17 lat) na niepożądane treści.
• Tylko 7% dzieci i młodzieży zawsze weryfikuje informacje znalezione w sieci, a 31% w ogóle tego nie robi.

Dwa pokolenia – Z oraz Alfa – to grupy dzieci i młodzieży, dla których Internet i nowoczesne technologie nie są tylko narzędziem pomocnym w osiąganiu celów. Są po prostu częścią ich życia. O generacji Alfa, czyli urodzonej po 2010 roku, mówi się, że jest pierwszą natywnie cyfrową. Świat nowoczesnych technologii jest więc dla młodych ludzi naturalnym środowiskiem rozwoju, wychowania i socjalizacji, a także cyfrowym placem zabaw.

Nie znaczy to jednak, że potrafią omijać zagrożenia wirtualnego świata. Z badania EY Polska wynika, że nie zawsze identyfikują niebezpieczne sytuacje, a rodzice zbyt mało uwagi przywiązują do cyberzagrożeń. 

EY przebadała reprezentatywną grupę Polek i Polaków w wieku 10-17 lat. Okazuje się, że w tym pokoleniu nie ma ani jednej osoby, która nie korzystałaby z Internetu dla rozrywki. Za to największa grupa badanych, bo aż 39%, spędza w dni powszednie od 2 do 4 godzin dziennie w sieci. 

Prawie jedna czwarta respondentów (23%) spędza przed ekranem aż 4 do 6 godzin. Młodsze dzieci (10-13 lat) najczęściej są aktywne od 2 do 4 godzin (44%). Młodzież natomiast (14-17 lat) jest obecna w sieci 4-6 godzin dziennie (29% badanych).

Jeszcze więcej czasu spędzają przed ekranami w weekendy. 29% deklaruje, że spędza od 4 do 6 godzin dziennie. Niespełna jedna piąta (19%) przeznacza na Internet od 6 do 8 godzin. Młodsi w weekendy spędzają mniej czasu przed ekranem: dwie do czterech godzin dziennie (32%), ale starsi więcej – od 6 do 8 godzin (23%), a nawet ponad 8 godzin dziennie (19%).

Aktywność w Internecie

Najwięcej czasu dzieci i młodzież poświęcają na rozmowy ze znajomymi oraz rodziną za pomocą komunikatorów czy czatów. Robi tak aż 58% ankietowanych, w tym przede wszystkim dziewczęta. Z komunikatorów korzysta 61% mających 10-13 lat i 69% nastolatek (14-17 lat).

Druga grupa aktywności dla 51% to gry online i tutaj przodują chłopcy (10-13 lat – 72% i 14-17 lat – 62%). Niemal połowa (46%) używa Internetu do słuchania muzyki, w tym 51% młodszych dziewcząt i 55% starszych. Media społecznościowe to rozrywka 43% respondentów. Także w tym przypadku dziewczęta korzystają z nich częściej (44% i 51% odpowiednio do grupy wiekowej).

Platformy streamingowe zajmują czas nieco ponad jednej czwartej (26%) badanych. Tylko 9% czyta różne artykuły, a 14% rozwija swoje hobby. W przypadku tych trzech czynności nie ma wyraźnych  różnic między dziewczętami a chłopcami.

Cyberzagrożenia

Pomimo wychowania w coraz bardziej cyfrowym świecie, dzieci i młodzież nie do końca zdają sobie sprawę z zagrożeń, które niosą ze sobą nowe technologie.

Większość cyberzagrożeń opiera się na inżynierii społecznej, czyli umiejętności manipulacji użytkownikami, by wyłudzić informacje, pieniądze lub skłonić do określonego działania – mówi Piotr Ciepiela, Partner EY, Globalny Lider Bezpieczeństwa Architektury i Nowoczesnych Technologii.

Do najczęstszych cyberzagrożeń należą:

1. Scamy, czyli wyłudzenia pieniędzy
2. Udawanie, że konieczne jest pilne działanie – w ten sposób cyberprzestępcy wykorzystują nieuwagę i naiwność użytkownika
3. Phishing polegający na tym, że użytkownik ma kliknąć w link, który tak naprawdę jest wirusem lub oprogramowaniem szpiegującym (śledzącym to, co użytkownik robi za pomocą smartfonu). Natomiast vishing to próba wyłudzenia informacji podczas rozmowy telefonicznej.
4. Malvertising – fałszywe reklamy darmowych aplikacji, które okazują się być wirusem
5. Gry sieciowe - pochodzące z nieznanych źródeł mogą być ukrytymi programami szpiegującymi lub miejscem, w którym ukrywają się cyberprzestępcy.

Badanie EY pokazuje, że prawie połowa respondentów (48%) rozmawiała w Internecie z osobami, których nie zna. Częściej robiły to dziewczęta w wieku 14-17 lat (62%). Aż jedna czwarta (24%) pobierała pliki z nieznanych źródeł, a z próbą oszustwa spotkało się 23% dzieci i młodzieży, w tym 37% starszych dziewcząt.

Osobną kwestią są szkodliwe i niebezpieczne treści.

Jedna czwarta respondentów (25%) badania EY w ciągu ostatniego miesiąca miała styczność z treściami w Internecie, które negatywnie wpłynęły na ich nastrój. Częściej dotyczy to młodzieży w wieku 14-17 lat. W tej grupie badanych prawie jedna trzecia (30%) spotkała się z niepożądanymi treściami. Podobnie jest w przypadku młodzieży z miast powyżej 100 tys. mieszkańców, bo aż 34% trafiło na takie treści w Internecie.

Internet to także źródło nierzetelnych informacji, które manipulują przekazem, przeinaczają treści czy wręcz tworzą fałszywe komunikaty. Zjawisko to jest potocznie nazywane „fake news”, a od dawna znane jako dezinformacja. Większość respondentów badania EY (76%) natrafiła na informacje, w których prawdziwość wątpiła. Takiego doświadczenia nie ma tylko 11% ankietowanych, a 13% nie potrafiło tego stwierdzić. Nad prawdziwością informacji częściej zastanawiali się nastolatkowie, bo aż 82%. W przypadku dzieci w wieku 10-13 lat taki problem miało 70%. Jednocześnie aż 69% badanych sprawdzało wiarygodność znalezionej informacji, ale tylko 7% robiło to za każdym razem, 57% czasami, a 5% tylko raz sprawdziło wiarygodność tego, co przeczytało w Internecie. 

Także w tym przypadku częściej informacje weryfikują starsze dzieci. Zawsze sprawdzało 10% nastolatków, a czasami 61%. Ponad jedna trzecia (36%) dzieci w wieku 10-13 lat nie weryfikowała treści znalezionych w sieci.  

Dobrą wiadomością jest to, że zdecydowana większość badanych przez EY osób poinformowałaby rodziców o niepokojących sytuacjach w sieci. Tylko jedno na dziesięcioro zgłosiłoby to administratorowi strony, a 9% policji. 5% nie wiedziałoby, co robić, a 2% nic by nie robiło.

Cyberbezpieczeństwo

Cyberbezpieczeństwo to zapewnienie ochrony oraz przeciwdziałanie zagrożeniom, które dotykają świat internetowy oraz funkcjonowanie w nim. Wszyscy są narażeni na cyberataki, wg danych Cybersecurity Ventures przytaczanych przez Światowe Forum Gospodarcze straty w 2021 roku wyniosły 6 bilionów, a w 2025 roku wyniosą ponad 10 bilionów. Oczywiście przede wszystkim dotyczą dużych firm, ale celem tzw. mikroataków są wszyscy, a przede wszystkim osoby mniej świadome zagrożeń, w tym dzieci.

Tymczasem mniej niż połowa respondentów badania EY (47%) zainstalowała program antywirusowy na smarfonach. Częściej chłopcy (53%) niż dziewczęta (41%), 23% nie zrobiła tego, a 30% po prostu nie wiedziało, czy taki program ma czy nie – w tej grupie było więcej dziewcząt (35%) niż chłopców (26%).

Wśród dzieci i młodzieży niska jest też świadomość konieczności częstej zmiany haseł. Regularnie robi to 35% w przypadku dostępu do konta bankowego, a 24% do e-maila.

Nieco częściej hasło do konta bankowego zmieniają chłopcy (38%) niż dziewczęta (31%). Widać też, że świadomość cyberbezpieczeństwa wzrasta z wiekiem, gdyż częściej o ochronę dostępu dba młodzież w wieku 14-17 lat (36%). Starsi respondenci regularniej zmieniają też hasło do e-maila (29%), w tym częściej mieszkańcy dużych miast (31%), w przeciwieństwie do młodszych ankietowanych (20%).

Warto jednak pamiętać, że ponad połowa wszystkich respondentów (53%) nie ma swojego konta bankowego i nie korzysta z konta rodziców, w tym 69% dzieci i 39% nastolatków. Ci, którzy mają konto (41%) to przede wszystkim nastolatkowie (60%) oraz mieszkańcy dużych miast (39%).   

Dobrze, że aż 39% badanych ma różne hasła do ważnych kont (np. bank, media społecznościowe czy platformy eCommerce). W tej grupie przeważają nastolatkowie z dużych miast. Taką praktykę stosuje 44% z nich, zaś wśród dzieci tylko 35%. Niestety jednocześnie mają jedno hasło do mniej ważnych stron internetowych. Ale 37% ma różne hasła do wszystkich kont/profili i tylko 18% posługuje się w Internecie tylko jednym hasłem.

Udostępnianie swoich danych osobowych to niebezpieczne zachowanie w sieci. Badanie EY pokazuje, że większość respondentów (86%) nie udostępniało nieznajomym swoich danych na portalach społecznościowych. Najczęściej przekazywali swoje imię i nazwisko (78%), rzadziej numer telefonu (34%), adres zamieszkania (24%) czy numer karty płatniczej (7%).

Rola rodziców w zapewnieniu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie

Eksperci podkreślają, że rodzice muszą rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o zaletach i wadach sieci. Z badania EY wynika, że rodzice lub opiekunowie nie unikają tego tematu. 

Dzieci i młodzież częściej jednak przychodzą do rodziców, gdy coś się im w Internecie spodoba lub rozśmieszy (60%). 41% opowiada o grach. Dużo rzadsze są rozmowy o tym, co złego może badanych spotkać w sieci (prowadziło je z rodzicami 26%), co zrobić, gdy ktoś obraża ich samych (20%) lub znajomych (18%). Tylko 16% pyta rodziców czy może opublikować swoje zdjęcie.

Trudne tematy są chętniej podnoszone przez dziewczęta w wieku 10-13 lat (69%). I to one częściej niż rówieśnicy proszą o pomoc, gdy ktoś obraża je (26%) lub ich znajomych (25%). Dziewczęta z obu grup wiekowych zwracają się też do rodziców w sytuacjach, kiedy coś w Internecie je zaniepokoi lub przestraszy (10-13 lat 42%, 14-17 lat 47%). Za to o grach online rozmawiają chłopcy z obu grup wiekowych (56% i 45% odpowiednio). Najrzadziej o swojej aktywności w sieci z rodzicami rozmawiają nastoletni chłopcy.

Ponad połowa respondentów badania EY (60%) nie ma zainstalowanych programów kontroli rodzicielskiej. Tylko jedna czwarta (26%) ma na swoich urządzeniach takie programy, z czego 16% ma na smartfonie.

Najczęściej taki program mają dziewczęta w wieku 10-13 lat z dużych miast (22%). W przypadku nastolatków programu nie ma 70% dziewcząt i 68% chłopców.

Rodzice powinni ograniczać czas spędzany przez dzieci i młodzież przed ekranem. Z badania EY wynika, że ponad połowa respondentów (60%) deklaruje nałożone przez rodziców ograniczenia czasowe korzystania z Internetu. Częściej dotyczy to młodszych dziewcząt i chłopców (odpowiednio 70% i 73%). W przypadku młodzieży ograniczenia ma 40% dziewcząt i 55% chłopców. 

Podsumowując badanie EY można pokusić się o stwierdzenie, że nastolatkowie imponują internetową biegłością. Trzeba jednak pamiętać, że w dużym stopniu są podatni na zagrożenia czyhające w wirtualnym świecie. Wynika to przede wszystkim z coraz bardziej podstępnych mechanizmów hakerskich i zaawansowanych technologii.

O fake newsach słyszał już niemal każdy i mamy coraz lepsze sposoby, jak się przed nimi bronić. Ale już manipulacje wideo w formie deep fake’ów czy naśladowanie głosu są trudne do wykrycia.  – mówi Piotr Ciepiela. Wciąż duże zagrożenie stanowi phishing nakierowany na wyłudzenie danych osobowych czy haseł i loginów do kont bankowych. Młodzież jest szczególnie narażona na przechwytywanie kont ze względu na stosowanie zbyt słabych haseł, korzystania z tego samego hasła w wielu miejscach czy brak ustawionej podwójnej weryfikacji przy logowaniu.– dodaje.

O badaniu

Badanie na zlecenie EY wykonała firma Kantar Public w marcu 2023 roku w formie wywiadów internetowych wspomaganych komputerowo (CAWI). Wzięła w nim udział ogólnopolska, reprezentatywna próba 585 Polaków w wieku 10-17 lat.