De toekomst van technologie: Nederland als Europa’s Silicon Valley

Nederland staat aan de vooravond van een technologische revolutie. Dit artikel onderzoekt de uitdagingen en kansen voor Nederland en Europa.

Stephan van Rhee, EY Global Technology Sector Analyst, is co-auteur van dit artikel.

Europa’s ‘Silicon Valley’

Nederland en Europa spelen een essentiële rol in het wereldwijde technologische ecosysteem en in het bijzonder in de halfgeleidersector. Kunstmatige intelligentie (AI) krijgt een steeds grotere impact op de gehele keten. Denk hierbij aan AI algoritmes die voorraad niveaus en transportroutes optimaliseren of helpen bij het bewaken van de prestaties van machines voor tijdig preventief onderhoud. Het toenemende belang van technologische innovaties, gecombineerd met veranderingen op het vlak van klimaat en geopolitiek en de groeiende behoefte aan investeringen in talentkennisontwikkeling en digitale veiligheid, werpt echter een aantal uitdagingen op. Uitdagingen die veel te groot zijn om als land of als bedrijf alleen te lijf te gaan. Samenwerking is hierbij de sleutel tot succes. Op welke vlakken dienen de verschillende stakeholders zoal hun krachten te bundelen om dit unieke Europese ecosysteem wendbaar te maken met het zicht op verdere groei op het wereldtoneel?

Verwachte omzetgroei van één biljoen dollar

De wereldwijde halfgeleidermarkt staat aan de vooravond van een enorme groei, omdat de markt voorspelt dat de omzet de één biljoen dollar rond 2030 passeert. Aangedreven door de almaar groeiende hoeveelheid data die we produceren, (Gen) AI en IoT maar ook door de energietransitie en de manier waarop producten en diensten geïnnoveerd en geconsumeerd worden. Een zo sterke groei brengt uitdagingen met zich mee in de wereldwijde toeleveringsketen, ook wel supply chain genoemd.

De vraag is hoe de supply chain deze verwachte verdubbeling kan faciliteren in een volatiele wereld waarin bedrijven snakken naar stabiliteit, betrouwbaarheid en voorspelbaarheid. We zien semiconductorbedrijven navigeren door complexe leveranciersnetwerken, die dikwijls door jarenlange kostenfocus extreem gespecialiseerd zijn geraakt en daardoor extra risicovol geworden. Verticale versnippering in combinatie met horizontale concentratie die het risico uitvergroot. Dit kwam scherp naar voren tijdens de Covid-19 pandemie, die een supply chain crunch veroorzaakte. De pandemie legde de kwetsbaarheid van deze hyper-specialisatie bloot, waarbij verstoringen in één enkel proces de hele keten konden lamleggen. Een dergelijke verstoring kan veroorzaakt worden door een cyberaanval zoals malware, ransomware en datalekken. Operationele technologieën voor de aansturing van een fabriek zijn steeds meer verbonden met het IT netwerk van een bedrijf en met het internet zodat leveranciers onderhoud op afstand kunnen doen. Dit alles brengt dan ook een verhoogd cybersecurity risico met zich mee. Om dit soort risico’s in de toekomst te minimaliseren, zullen andere factoren dan louter kostenefficiency overwegingen in de besluitvorming moeten worden meegenomen bij het inrichten van de supply chain en zal nog intensiever moeten worden samengewerkt in de keten.

De multidisciplinaire aangelegenheid van de CSRD

Ook de nieuwe Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), die bedrijven verplicht om te rapporteren over de milieu- en sociale impact van hun organisatie, brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, temeer daar ook dit de supply chain/value chain raakt. Naast de directe CO₂-uitstoot, veroorzaakt door eigen bronnen binnen de organisatie (scope 1) moeten ondernemingen ook de indirecte CO₂-uitstoot als gevolg van de inkoop van bijvoorbeeld elektriciteit (scope 2) rapporteren. Daarnaast worden ondernemingen uiteindelijk verplicht om ook de CO₂-uitstoot in de gehele levenscyclus van alle producten die het bedrijf koopt, vervaardigt en/of verkoopt te rapporteren (scope 3). Hierdoor zal er dus steeds meer informatie nodig zijn van leveranciers en klanten. De implementatie vraagt om een multidisciplinaire aanpak, effectief datamanagement en dito technologie die ook schaalbaar is.

In de basis is het belangrijk om drie dingen te bepalen: waarover moeten we rapporteren, welke gegevens hebben we al en welke ontbreken? Om het eerste te bepalen, doe je een dubbele materialiteitsanalyse (DMA). Zo breng je in kaart welke duurzaamheidsthema’s het bedrijf raken (outside-in) en hoe de ondernemingsactiviteiten impact hebben op mens en milieu (inside-out). Dit dwingt bedrijven de vinger op de zere plek te leggen. De volgende stap is om de organisatie intern zodanig in te richten dat benodigde data verzameld kan worden én de datakwaliteit toereikend is. Dit raakt strategie, beleid, processen, interne controls en (IT) systemen.

Daarnaast is het belangrijk om te onderkennen dat de implementatie van de CSRD-richtlijnen een veranderproces met zich meebrengt, waarin bedrijven hun stakeholders in de waardeketen moeten meenemen. De CSRD verplicht bedrijven om ook te rapporteren over het due diligence programma naar hun eigen ondernemingsactiviteiten en die van de partners waarmee ze samenwerken. Ondernemingen moeten inzage geven in hoe zij de risico’s ten aanzien van de impact op milieu en mensenrechten van hun eigen bedrijfsactiviteiten en die van hun vaste partners identificeren en mitigeren. Dit vereist een uitbreiding van de scope van bestaande third party risk management programma’s van ondernemingen. Ook voor dit thema geldt het goede nieuws dat onder het Horizon Europe programma er mogelijkheden zijn voor funding van gezamenlijke initiatieven die bijdragen aan Europese verduurzaming in de keten.

‘Fit for purpose’ vestigingsklimaat en de ‘war for talent’

Iedereen heeft recent in de media kunnen lezen en horen over de toenemende druk op het Nederlands vestigingsklimaat en de onzekerheid die dat met zich meebrengt voor het bedrijfsleven. Vertrouwen, voorspelbaarheid en visie - de drie V’s - vormen in feite de hoeksteen van het vestigingsklimaat. De eerste investeringstoezeggingen vanuit Den Haag zijn inmiddels gedaan, maar breder financieel en fiscaal beleid dat de hoogtechnologische industrie blijvend ondersteunt, is nog steeds onzeker. En bij die onzekerheid is onze eigen Silicon Valley niet gebaat. Nederlandse topbestuurders maakten zich al veel langer zorgen over het vestigingsklimaat en zijn al lange tijd bezig om na te denken over oplossingsrichtingen. Dat het bedrijfsleven dit niet alleen kan bleek ook uit verschillende ronde tafel-discussies die vorig jaar reeds plaatsvonden, georganiseerd door EY, met enkele tientallen ceo’s en cfo’s van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, grote familiebedrijven en semipublieke organisaties. Vooral de instroom van voldoende hooggekwalificeerd talent op de arbeidsmarkt is hierbij een lifeline voor de toekomst, inclusief het vergroten van kansengelijkheid in het onderwijs, het stimuleren van STEM-studies en een buitenlandse breinbrug voor relevante disciplines waar we tekorten zien op de arbeidsmarkt zoals in de bèta-richtingen.

Aangezien we het feitelijk over een prachtig Europees technologisch ecosysteem hebben is het relevant om het thema vestigingsklimaat ook naar een Europees niveau te tillen. Hoe hernieuwen we de aantrekkingskracht van Europa als de habitat van next-gen ondernemerschap?

In zijn recente rapport pleit Mario Draghi voor een hoge Europese ambitie en claimt dat radicale veranderingen noodzakelijk zijn om Europa aantrekkelijk en fit for tomorrow’s world te maken. In dit kader is ook het rapport ‘Veel meer dan een markt’ van Enrico Letta zeer lezenswaardig, waarbij de Europese interne markt, de hoeksteen van het Europese integratiebeleid opnieuw bovenaan de agenda van de beleidsmakers staat. En zeer terecht, want we bevinden ons in een interessante en beslissende periode voor het concurrentievermogen in Europa. Op basis van een negen-punten plan doet EY aanbevelingen om de aantrekkingskracht van Europa voor buitenlandse investeringen te vergroten. De aanbevelingen zijn onderverdeeld in drie categorieën en gebaseerd op interviews met 500 executives, een gedetailleerde analyse van meer dan vijfduizend FDI (foreign direct investment) projecten in 45 landen.