Triển khai theo giai đoạn để đạt được các mục tiêu ESG

Với cam kết trở thành quốc gia có mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 và quyết tâm thực hiện 17 mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc, Chính phủ Việt Nam và các cơ quan ban ngành đang tích cực thực hiện nhiều biện pháp, từ việc hoạch định chiến lược, nghiên cứu và ban hành các luật và hướng dẫn dưới luật để đạt được mục tiêu trên. Các ngân hàng thương mại, với vai trò là đơn vị cung cấp vốn của nền kinh tế, chắc chắn không thể đứng ngoài cuộc.

Các ngân hàng thương mại được kỳ vọng đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế theo hướng bền vững thông qua các nội dung sau:

• Liên quan đến mục tiêu về môi trường: các ngân hàng một mặt phải tiến tới phát thải ròng bằng 0 với chính hoạt động của mình. Bên cạnh đó, các ngân hàng cũng phải cân đối danh mục cho vay và đầu tư, trên cơ sở đó hỗ trợ quá trình trung hòa các-bon của các khách hàng hiện tại và cho vay “xanh” đối với khách hàng mới.
• Liên quan đến mục tiêu về kinh tế và xã hội: các ngân hàng đã và đang tiếp tục đồng hành với Chính phủ để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững như góp phần vào tăng trưởng kinh tế, chủ động tham gia vào các chương trình hành động nhằm xóa đói giảm nghèo, cải thiện điều kiện sức khỏe và giáo dục cộng đồng, đảm bảo quyền con người, giảm bất bình đẳng xã hội và nhiều hoạt động khác.

Song song với trách nhiệm về mặt xã hội và các mục tiêu chung của quốc gia, các ngân hàng thương mại cũng cần đảm bảo các mục tiêu gia tăng lợi ích cho cổ đông. Thu hút nguồn vốn xanh, nguồn vốn xã hội và nguồn vốn bền vững để thực hiện cấp tín dụng xanh, xã hội bền vững; và cải thiện xếp hạng môi trường, xã hội và quản trị (ESG) là hai trong số nhiều mục tiêu rất cụ thể của nhiều ngân hàng thương mại nhằm gia tăng lợi ích cho cổ đông. Các ngân hàng, do đó, nên xác định các công việc cần thực hiện theo các giai đoạn khác nhau để đảm bảo phân bổ nguồn lực nội bộ hợp lý. Trên cơ sở thực hiện theo từng giai đoạn, các ngân hàng cũng có thể thấy được các lợi ích rõ ràng từ nỗ lực triển khai ESG của mình.

Trong quá trình tìm hiểu nhu cầu của các ngân hàng trong nước liên quan tới việc xây dựng nền tảng về ESG, chúng tôi nhận thấy các ngân hàng đang có nhu cầu, cũng như nên thực hiện một số hành động trước mắt như sau:

Hành động trong ngắn hạn – Xây dựng nền tảng cho các hoạt động ESG

Các nội dung cần triển khai liên quan đến ESG bao gồm rất nhiều nội dung khác nhau, xuất phát trừ các yêu tố tạo nên các chữ E, S và G. Để xây dựng nền tảng cơ bản cho các hoạt động này, các ngân hàng có thể cân nhắc thực hiện các nội dung công việc chính như sau:

1. Xây dựng cơ cấu tổ chức đủ mạnh để thực hiện các mục tiêu lợi nhuận và ESG

Các mục tiêu ESG cần được xác định “từ trên xuống” và truyền tải đến tất cả các bộ phận của ngân hàng để đảm bảo việc triển khai hiệu quả và hiện thực hóa các mục đích này. Mỗi ngân hàng cần xác định cơ cấu tổ chức phù hợp, gồm các nội dung chính như sau:

• Xác định rõ vai trò và trách nhiệm của hội đồng quản trị và ban điều hành, các ủy ban và hội đồng, cũng như các bộ phận trong ngân hàng liên quan đến các nội dung ESG
• Xây dựng bộ phận chuyên trách có trách nhiệm điều phối tất cả các hoạt động triển khai ESG trong toàn ngân hàng
• Bước đầu đưa các chỉ tiêu liên quan đến ESG để xác định lương thưởng của hội đồng quản trị
• Xác định chương trình thảo luận cụ thể về các nội dung ESG ở cấp hội đồng quản trị và ban điều hành, cơ chế báo cáo cũng như thông tin được báo cáo cho các cấp này
• Xây dựng kỹ năng liên quan đến ESG cần thiết thông qua việc tuyển nhân sự có kỹ năng phù hợp và cung cấp các chương trình đào tạo được “may đo” cho các bộ phận khác nhau của ngân hàng

2. Xây dựng khung và chiến lược tín dụng xanh

Các ngân hàng tham gia vào quá trình trung hòa các-bon của Chính phủ thông qua việc thúc đẩy hoạt động cấp tín dụng xanh. Khung tín dụng xanh được xây dựng nhằm định hướng danh mục cấp tín dụng xanh của mỗi ngân hàng, định nghĩa khoản cấp tín dụng xanh dựa trên các ngành có tiềm năng phát triển xanh và ngân hàng có thế mạnh. Khung tín dụng xanh cũng là cơ sở để cán bộ khách hàng và cán bộ thẩm định đánh giá rủi ro về môi trường, đảm bảo cung cấp khoản tín dụng xanh cho các khách hàng có khả năng kiểm soát được ảnh hưởng của các yếu tố môi trường trong hoạt động kinh doanh của mình.

Theo Podcast: “How Asia – Pacific bangking leaders can create a net zero future” do EY và United Overseas Bank (UOB) tổ chức tháng 4 năm 2023, dựa trên khung tín dụng xanh, các ngân hàng nên xác định chiến lược tín dụng xanh, xét tới mục tiêu trung hòa các-bon trên phạm vi cả nền kinh tế thay vì chỉ “xanh hóa” danh mục tín dụng của bản thân ngân hàng. Để làm được điều này, các ngân hàng cần nắm rõ lộ trình trung hòa các-bon theo ngành, xây dựng chiến lược xóa bỏ hẳn phần danh mục tín dụng “không xanh” hoặc  định hướng lại danh mục cấp tín dụng theo hướng đồng hành với các khách hàng hiện hữu trong việc theo đuổi lộ trình trung hòa các-bon của họ và cho vay các ngành có khả năng “xanh hóa” danh mục tín dụng.

Xây dựng đội ngũ nhân sự có hiểu biết và kỹ năng thông qua hoạt động đào tạo thường xuyên là một trong các yếu tố chính, quyết định thành công trong việc triển khai chiến lược tín dụng xanh. Các bộ quan hệ khách hàng và/hoặc cán bộ thẩm định cần được cung cấp các khóa đào tạo chi tiết các sản phẩm tín dụng xanh và cách bán các sản phẩm này, cách thu thập thông tin và đánh giá rủi ro môi trường đối với các khoản cấp tín dụng xanh.

3. Xây dựng và hoàn thiện khung quản lý rủi ro ESG

Khung quản lý rủi ro ESG vững chắc có thể tạo sự tin tưởng từ các tổ chức cấp nguồn vốn bền vững, các nhà đầu tư, các tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập và các bên liên quan khác. Do đó, song song với việc định hình danh mục tín dụng xanh/bền vững, các ngân hàng cần xây dựng nền tảng và triển khai hiệu quả các hoạt động quản lý rủi ro ESG, bao gồm các nội dung chính như sau:

• Xây dựng chiến lược rủi ro ESG phù hợp với chiến lược kinh doanh, chiến lược phát triển bền vững và chiến lược rủi ro nói chung
• Xây dựng, thực hiện và giám sát việc thực hiện khẩu vị rủi ro ESG
• Xây dựng các chính sách, quy trình và hướng dẫn thực hiện việc nhận diện, đo lường, giám sát và báo cáo rủi ro ESG

4. Xây dựng và công bố báo cáo công bố thông tin ESG

Báo cáo công bố thông tin ESG, có thể là một trong các văn bản quan trọng đầu tiên các bên liên quan tiếp cận khi muốn tìm hiểu về định hướng ESG, hiện trạng triển khai các hoạt động ESG và mức độ cam kết của một ngân hàng đối với các nội dung này. Hiện nay trên thế giới có rất nhiều tiêu chuẩn công bố thông tin ESG với mức bao phủ nội dung về môi trường, xã hội và quản trị khác nhau nhằm hướng tới các đối tượng nhận công bố thông tin khác nhau, phổ biến có thể kể đến:

• GRI (Global Reporting Initiatives – Các Sáng kiến Báo cáo Toàn cầu): tiêu chuẩn này hướng dẫn công bố thông tin về kinh tế, môi trường và xã hội, gồm thông tin tổng quan về tổ chức, phương pháp quản trị đối với các chủ đề tổ chức xác định là trọng yếu, thông tin cụ thể liên quan đến từng vấn đề trọng yếu thuộc các nhóm thông tin kinh tế, môi trường, xã hội. GRI là bộ tiêu chuẩn được các doanh nghiệp niêm yết áp dụng phổ biến nhất tại Việt Nam hiện tại.
• TCFD (Task Force on Climate Related Financial Disclosures – Lực lượng Đặc nhiệm về Công bố Thông tin Tài chính liên quan đến Khí hậu): tiêu chuẩn này hướng dẫn công bố thông tin về rủi ro khí hậu theo các nhóm chủ đề gồm cơ cấu quản trị rủi ro khí hậu, chiến lược (rủi ro khí hậu và cơ hội trong ngắn/trung/dài hạn, ảnh hưởng đến chiến lược/hoạt động kinh doanh/lập kế hoạch tài chính, ảnh hưởng của phân tích tình huống rủi ro khí hậu lên chiến lược), quản lý rủi ro khí hậu, các chỉ tiêu báo cáo và các mục tiêu cụ thể về rủi ro khí hậu. Đây là thông tin nằm trong TCFD report playbook do EY đồng thực hiện cùng Institute of International Finance (IIF) và UNEP Finance Initative xuất bản năm 2020.
• SASB (Sustainability Accounting Standards Board – Hội đồng Chuẩn mực Kế toán Phát triển bền vững): tiêu chuẩn này hướng dẫn công bố thông tin liên quan đến bảo mật thông tin, tài chính toàn diện và nâng cấp năng lực, đánh giá các yếu tố môi trường/xã hội/quản trị trong phân tích tín dụng, đạo đức kinh doanh và quản lý rủi ro hệ thống.

Tùy vào mục đích và đối tượng nhận công bố thông tin, các ngân hàng có thể lựa chọn tiêu chuẩn công bố thông tin phù hợp. Hiện nay, nhiều ngân hàng có xu hướng công bố thông tin ESG theo nhiều tiêu chuẩn khác nhau cùng lúc.

Để xây dựng báo cáo công bố thông tin ESG những lần đầu và hoàn thiện báo cáo này trong tương lai, mỗi ngân hàng cần đánh giá hiện trạng thông tin và dữ liệu hiện tại so với các tiêu chuẩn công bố thông tin mục tiêu và xây dựng lộ trình để thu thập thông tin còn thiếu, cũng như xây dựng nền tảng quản trị các hoạt động ESG vững chắc hơn.

TCFD là một ví dụ cho việc các ngân hàng cần áp dụng cách tiếp cận theo giai đoạn đối với việc công bố thông tin. TCFD xác định rõ hai mức độ của báo cáo công bố thông tin gồm công bố thông tin cơ bản và công bố thông tin nâng cao. Với nhóm thông tin về cơ cấu quản trị, ở mức độ cơ bản, TCFD yêu cầu công bố thông tin về việc tổ chức xác định có sự liên hệ (nếu có) giữa việc quản rủi ro khí hậu với chế độ lương thưởng của ban điều hành. Trong khi đó, ở mức độ nâng cao TCFD yêu cầu công bố thông tin về cơ cấu lương thưởng kết nối với các sáng kiến khí hậu, mô tả chi tiết tiêu chí xác định lương thưởng và sự kết nối giữa các tiêu chí về các sáng kiến khí hậu.

Một ví dụ khác trong yêu cầu của TCFD cho thấy các ngân hàng cần phải xác định lộ trình cụ thể cho việc hoàn thiện báo cáo công bố thông tin. TCFD yêu cầu công bố thông tin liên quan đến mức phát thải khí nhà kinh theo Phạm vi 1, 2 và 3.

• Phạm vi 1: phát thải trực tiếp, ví dụ từ việc sử dụng nguyên liệu hóa thạch
• Phạm vi 2: phát thải gián tiếp, ví dụ từ việc mua và sử dụng điện, khí
• Phạm vi 3: phát thải từ việc sử dụng sản phẩm của các đơn vị cung cấp, từ các sản phẩm dịch vụ của chính tổ chức khi khách hàng của tổ chức sử dụng. Về cơ bản, đối với ngân hàng, phát thải từ các khách hàng thuộc danh mục cấp tín dụng chiếm phần lớn tổng lượng phát thải thuộc Phạm vi 3.

Đối với các ngân hàng Việt Nam hiện nay, việc thu thập thông tin để báo cáo mức phát thải thuộc Phạm vi 3 thực sự là một thách thức lớn, khó có thể được giải quyết trong thời gian ngắn.

5. Thu thập và quản trị dữ liệu ESG

Dữ liệu ESG ngoài việc phục vụ cho mục đích công bố thông tin ESG như đã đề cập ở trên còn phục vụ cho các mục đích khác như xây dựng các mô hình đo lường rủi ro khí hậu, kiểm tra sức chịu đựng cho rủi ro khí hậu, các bộ tiêu chí xếp hạng ESG và nhiều mục đích khác. Các ngân hàng có thể cân nhắc thực hiện các công việc sau:

• Xác định các nội dung hoặc mục đích dữ liệu ESG cần được thu thập
• Đánh giá hiện trạng dữ liệu hiện tại và xây dựng chiến lược thu thập dữ liệu còn thiếu
• Xác định giải pháp nền tảng lưu trữ và quản lý dữ liệu ESG
• Đưa các yêu cầu dữ liệu ESG vào quy trình lõi tương ứng của ngân hàng
• Xây dựng các quy định cụ thể về quản trị dữ liệu ESG

Hướng tới tận dụng các cơ hội liên quan đến ESG và nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro ESG

1. Cơ hội liên quan đến ESG

Các yếu tố ESG tạo ra nhiều rủi ro đối với hoạt động ngân hàng nhưng cũng đem đến nhiều cơ hội để các ngân hàng làm nổi bật vai trò xúc tác của mình trong hành trình phát triển bền vững của mỗi quốc gia và toàn cầu và cũng sẽ tạo ra nguồn thu nhập nếu ngân hàng biết tận dụng tốt cơ hội. Các ngân hàng có thể bắt đầu với việc nghiên cứu và triển khai các sản phẩm bền vững khi thích hợp:

• Các sản phẩm tín dụng và trái phiếu xanh/xã hội/bền vững, các sản phẩm tính dụng và trái phiếu kết nối các tiêu chí bền vững
• Các sản phẩm cho vay theo chuỗi xanh/xã hội/bền vững
• Chủ động tham gia vào thị trường các-bon tự do với vai trò là nhà cung cấp vốn và hỗ trợ cho các nhà phát triển dự án thị trường carbon tự do. Các ngân hàng có thể vừa đóng vai trò là bên cung cấp tài chính, vừa là trung gian, cung cấp nền tảng giao dịch tín chỉ các-bon cho khách hàng mua/bán và phòng ngừa rủi ro đối với tài sản là tín chỉ các-bon.

2. Nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro ESG

Dựa trên nền tảng khung quản lý rủi ro ESG đã được xây dựng, các ngân hàng có thể từng bước xây dựng và hoàn thiện các phương pháp luận để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro.

Một công việc cụ thể các ngân hàng có thể thực hiện là phân tích tình huống và kiểm tra sức chịu đựng liên quan đến rủi ro khí hậu, tích hợp kết quả bài thực hành này vào quy trình đánh giá nội bộ mức đủ vốn của ngân hàng. Các quy định và thông lệ về phân tích tình huống và kiểm tra sức chịu đựng liên quan đến rủi ro khí hậu đang được hoàn thiện và được kỳ vọng sẽ tiếp tục thay đổi trong tương lai. Tuy nhiên, các ngân hàng có thể bắt đầu bài thực hành này với các hướng dẫn và các kịch bản của của Mạng lưới Xanh hóa Hệ thống Tài chính (Greening the Financial System - NGFS). Yêu cầu về dữ liệu sẽ là thách thức lớn nhất đối với tất cả các ngân hàng do mức độ chi tiết của dữ liệu, đặc biệt cho rủi ro vật lý.

(*) Tác giả: Bà Trần Tường Vân, Giám đốc, Dịch vụ Tài chính, Công ty Cổ phần Tư vấn EY Việt Nam (EY Consulting VN), có 16 năm kinh nghiệm cung cấp các dịch vụ tư vấn quản lý rủi ro và tài chính, phát triển bền vững cho các tổ chức tài chính. Bà đã hỗ trợ khách hàng triển khai thành công các dự án tuân thủ quản lý rủi ro phát triển bền vững, Basel II, Basel III, quản lý rủi ro tín dụng, đánh giá hiệu quả hoạt động, quản trị dữ liệu, triển khai các giải pháp công nghệ thông tin hỗ trợ hoạt động quản lý rủi ro và tài chính.