AYM: Yerinde incelemeler hakim kararıyla yapılmalı

Bundan yaklaşık üç ay önce Anayasa Mahkemesi (AYM), Rekabet Kurumu’nun yerinde inceleme yetkisini düzenleyen kanun maddesinde yapılan değişikliği incelemiş ve hukuka uygun bulmuştu[1]. İlgili kararı sizlere duyuran yazımız şöyle bitiyordu: “yerinde inceleme yetkisinin nasıl kullanılacağına ilişkin tartışmaları AYM’nin önümüzdeki dönemde nasıl değerlendireceğini merakla izleyeceğiz.” AYM, konunun takipçilerini uzun süre merakta bırakmadı ve 20.06.2023 tarihinde yerinde inceleme uygulamalarını kökünden değiştirecek çok önemli bir karar yayımladı. Biz de sizleri merakta bırakmayıp sonucu önden verelim: Rekabet Kurumu, hakim kararı olmadan yerinde inceleme yapamaz.

Bilindiği üzere Kurum, 4054 sayılı Kanunun 15. maddesi çerçevesinde teşebbüslerin mal varlıklarına ilişkin mahallerde önceden hakim kararı alınmaksızın ve habersiz şekilde yaklaşık otuz yıldır yerinde incelemeler gerçekleştiriyordu. İdari mahkemeler, bu yetkinin konut dokunulmazlığı ve özel hayatın gizliliği ilkelerine aykırı olduğuna dair itirazlara itibar etmiyordu; hatta AYM’nin kendisi de oldukça yakın bir zamanda yasa maddesinin “kopyalarını ve fiziki örneklerini alabilir” kısmını benzer tartışmalar sonrasında anayasaya uygun bulmuştu. Avrupa ülkeleri arasında kimi farklı uygulamalar olmakla birlikte, mehaz mevzuatta da yerinde inceleme öncesinde kural olarak hakim kararına gerek olmadan yapılabiliyor[2]. Ancak AYM’nin son kararında incelemelerin gerçekleştirildiği merkez, şube ve tesislerin konut sayılacağına tereddüt olmadığına bir kez daha vurgu yapılıp anayasanın 21. maddesinde tanımlanan konut dokunulmazlığı güvencesinin, kamu görevlilerinin teşebbüslerin konutlarına rızaları dışında girmek isteyeceği bütün durumları kapsadığı ve ilgili düzenlemenin söz konusu güvenceye aykırılık teşkil ettiği değerlendiriliyor. AYM, 4054 sayılı Kanunun 15. maddesinden kaynaklanan yapısal sorunun çözülmesi için kararı TBMM’ye de bildirdi. Bununla birlikte, karşı oy yazılarında zaman bakımından yetkisizlik savlarının yanında yerinde incelemelerin kanuni dayanağının bulunduğu, meşru bir amaca yöneldiği, ölçülü müdahale olduğu ve bu nedenle konut dokunulmazlığının ihlali şeklinde değerlendirilemeyeceği belirtiliyor. Kararda ayrıca verilen idari para cezası nedeniyle mülkiyet hakkının ve ihracat gelirlerinin esas alınan ciroya katılması nedeniyle ayrımcılık yasağının ihlal edildiği iddiaları ise kabul edilmiyor.

AYM’nin gündemi epey meşgul edecek bir karara imza attığı ve rekabet ihlallerinin ortaya çıkarılması için en önemli araç olan yerinde incelemelerin yürütülmesi konusunda Kurumu zora soktuğu kolaylıkla söylenebilir. Peki kurumun giderek daha sık gerçekleştirdiği yerinde incelemelerin[3] akıbeti ne olacak? AYM, rekabet mevzuatındaki ilgili hükmün anayasaya uygun olmadığını belirtiyor. Dolayısıyla artık kurumun yerinde inceleme yetkisini kullanırken salt yetki belgesine dayanılamayacağı ve hakim kararına ihtiyaç duyulacağı ileri sürülebilir. Yerleşik uygulamada ihtiyaç olması halinde, hakim kararı alınarak yerinde incelemeler gerçekleştirilebiliyordu; bu bakımdan kurum için tamamen yeni bir durumla karşılaşılmadığı ve incelemelerin devam edeceği de iddia edilebilir. Ancak AYM’nin bu kararı sonrasında hakim kararlarının kapsamının ne olacağı, özellikle cep telefonu incelemelerine nasıl ve ne şartlarla izin verileceği kuşkusuz önümüzdeki dönemin en tartışmalı konularından olacaktır. Ayrıca, kararın bir örneğinin gönderildiği Danıştay nezdinde görülmekte olan davalar için verilecek kararlar da dikkatle izlenmelidir. Yakın zamanda yapılacak bir kanun değişikliğiyle konunun netleştirilmesi hukuki belirliliğin ve yeknesak bir uygulamanın sağlanması için önemlidir.

[1] Detaylar için bknz. https://www.ey.com/tr_tr/rekabet-hukuku-uyum-hizmetleri/aym-yerinde-inceleme-yetkisini-uygun-buldu

[2] Ülkeler arasındaki uygulama farklılıkları için bknz. https://yars.wz.uw.edu.pl/images/yars2020_13_22/YARS_13_22_8_Contreras_Condezo_i_in.pdf

[3] Son dönemde alınan bazı kararların özeti için bknz.

https://www.vergidegundem.com/rekabet-hukuku-sirkuler-detay?circularId=4990228

https://www.vergidegundem.com/tr_TR/makale?categoryName=Vergide&publicationNumber=2&publicationYear=2023&publicationId=5027764