Doğrudan yabancı yatırımlar azalırken Avrupa'da iyimserlik neden sürüyor?

Yabancı yatırımcılar son üç yıldaki gerilemeye rağmen Avrupa yatırımlarına halen sıcak bakıyor. Ancak tam bir iyileşme sürecini garanti edebilmek hala güç.

Ekonomik büyümenin yavaş olması, artan enflasyon, yükselen enerji fiyatları ve gergin jeopolitik ortam, 2020'den bu yana Avrupa'daki doğrudan yabancı yatırımlarda gerilemeye yol açtı. Gittikçe artan uzaktan çalışma trendinin etkisiyle yeni ofislere olan talebin azalması da, Avrupa'nın yatırım çekiciliğini azaltan unsurlardan biri oldu.

23'üncü EY Avrupa Çekicilik Araştırmasına göre, proje sayısındaki yıllık %5'lik düşüşe rağmen Fransa en çok yatırım alan ülke oldu. Proje sayısının %6 arttığı İngiltere ikinci sırada yer aldı. Almanya ise yatırımlardaki %12'lik düşüşün ardından kendine üçüncü sırada yer buldu.

Yıllık bazdaki yüzdesel düşüşe rağmen, anket Avrupa'nın uzun vadede cazip bir yatırım yeri olmaya devam ettiğini gösteriyor: her 10 işletmeden yedisinden fazlası (%72) gelecek yıl Avrupa'da büyümeyi veya faaliyet göstermeyi planlıyor; bu oran geçen yıl %67 idi. Buna paralel olarak, işletmelerin dörtte üçü Avrupa'nın yatırım çekiciliğinin önümüzdeki üç yıl içinde artacağını düşünüyor.

Bununla birlikte, önümüzdeki 12 aydaki yeni projelerin çoğu, elektrikli araçlar, yaşam bilimleri, dijital teknoloji ve yenilenebilir enerji gibi yüksek potansiyelli sektörlerle ilişkili yeni 'icatlardan' ziyade mevcut varlıkların geliştirilmesine odaklanacak.

Buna ek olarak, ufukta artan düzenleyici yükü ve bürokrasi, enerji fiyatları, tedarik sorunları ve dünya çapında önemli politik seçimlerin beklendiği bir yılda siyasi istikrarsızlık gibi açık riskler de mevcudiyetini koruyor. Yatırımcıların endişelerini gidermek ve Avrupa'nın gelecekteki cazibesini sağlamak için bu alanlarda acilen harekete geçilmesi gerekiyor.

Art arda iki yıl süren büyümenin ardından, COVID-19 salgını sonrasında Avrupa'da doğrudan yabancı yatırımların (FDI) toparlanması durdu: 2022 yılına kıyasla %4 azalarak 2023 yılında Avrupa'da 5.694 doğrudan yabancı yatırım projesi açıklandı. Açıklanan proje sayısıyla ölçüldüğünde, FDI, pandeminin Avrupa'yı vurmasından hemen önce 2019'daki seviyenin %11 altında, 2017'deki rekor seviyenin ise %14 altında kaldı. Doğrudan yabancı yatırım projelerinin 2023'te yarattığı istihdam sayısı, 2022'ye kıyasla %7 azalarak keskin bir düşüş gösterdi.

Uluslararası yatırımlar, beklentilerin altında kalan ekonomik büyüme, yüksek enflasyon, artan küresel jeopolitik gerilim ve özellikle ABD ile karşılaştırıldığında sürekli yüksek seyreden enerji fiyatları nedeniyle yavaşladı.

Çalışma uygulamalarındaki radikal değişiklikler de yatırımları etkiledi. Uzaktan çalışma ve iş birliğine dayalı teknolojinin artan kullanımı, daralan kazançlar nedeniyle maliyet kontrolüne daha fazla odaklanılmasıyla birleşince, artık büyük ofis alanlarına ihtiyaç duyulmadığı anlaşıldı. Bu eğilimi doğrular şekilde, 2023 yılında Avrupa'daki bölgesel merkezlerin sayısının yarıdan fazla (%51) azaldığı tespit edildi.

ABD Enflasyon Azaltma Yasası'nın (US Inflation Reduction Act - IRA) başarısı da bazı yatırımları Avrupa'dan ABD'ye yönlendirmiş olabilir; öyle ki, ABD'li şirketlerin Avrupa'da duyurduğu proje sayısı 2023'e göre %15'lik bir düşüş gösterdi.

Aynı dönemde dünyanın diğer bölgelerinde yabancı yatırımların arttığı göz önüne alındığında, bu rakamlar Avrupalı politika yapıcıları endişelendiriyor. Küresel olarak yabancı yatırım akışlarını takip eden Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations Conference on Trade - UNCTAD) verileri, 2023 yılında sıfırdan doğrudan yatırımların ABD'de %2, Çin'de %8 ve Asya genelinde %17 arttığını, ancak Avrupa'da %20 azaldığını gösteriyor.

Bu gerileme Avrupa'daki iş dünyası için olabilecek en kötü zamana denk geliyor. Uluslararası Para Fonu'na (IMF) göre, Euro bölgesindeki ekonomik büyüme 2022'deki %3,4'lük oranından, 2023'te sadece %0,4'e düşmüştür. Bu oran ABD (%2.5) ve Asya'ya (%5.6) kıyasla önemli ölçüde düşük. Yabancı yatırımlar istihdam yaratarak, yenilikçiliği teşvik ederek ve ihracatı artırarak Avrupa ekonomisine yardımcı oluyor. Örneğin, Almanya'da 3,9 milyon kişi yabancı sermayeli şirketler tarafından istihdam ediliyor. Birleşik Krallık'ta yabancı yatırımcılar yaklaşık brüt katma değerin %29'unu üretiyor. Fransa'da sanayi ihracatının %35'i yabancı şirketlerden kaynaklanıyor.

EY EMEIA (Avrupa, Orta Doğu, Afrika) Bölgesi Yönetici Ortağı Julie Linn Teigland, "Avrupa'nın yabancı yatırıma ihtiyacı olduğu kadar yabancı yatırımcıların da Avrupa'ya ihtiyacı var." diyor. "Bu nedenle politika yapıcılar ve işletmeler yatırımın gelişebileceği koşulları yaratmak için birlikte çalışmalıdır."

 

Hizmet sektörlerinde doğrudan yabancı yatırımlar azalıyor, ancak imalat sektörü direnç gösteriyor

Geleneksel olarak Avrupa'nın en büyük yatırım sektörleri olan yazılım ve BT hizmetleri ile iş ve profesyonel hizmetler alanlarındaki doğrudan yabancı yatırım projelerinin sayısı sırasıyla %19 ve %27 oranında düştü. Her iki sektör de müşterilerinin kemer sıkmasının ve dış kaynak kullanımındaki genel düşüşün etkilerinden mustarip.

Buna karşın, en büyük 17. yatırım sektörü olan turizm ve kültür yatırımları 2023 yılında %130 oranında arttı. Tüketicilerin pandemi kaynaklı kısıtlamalardan arınmış olarak eğlence ve seyahat harcamalarına geri dönmesiyle bu sektör toparlanmaya devam ediyor.

İmalat yatırımları sadece %1 azalarak dirençli olduğunu kanıtladı. İşletmeler, gelecekte artması beklenen tüketici talebini karşılayabilmek için üretim yatırımlarını sürdürüyor. Tedarik zincirlerinin yeniden düzenlenmesi ve üretim merkezlerinin Avrupa'ya taşınmasına yönelik devam eden çabalar da imalata yönelik  yatırım seviyelerini koruyor.

EY Küresel Doğrudan Yabancı Yatırım ve Çekicilik Lideri, EY Danışmanlık Ortağı Marc Lhermitte, "Avrupa'ya doğrudan yabancı yatırım akışı her zamankinden daha fazla alt akıma sahip" diyor. "Geleneksel yatırım itici güçlerine ek olarak, yabancı işletmeler tedarik zincirlerini yeniden konumlandırmak, verimlilik yaratmak ve inovasyonu hızlandırmak için Avrupa'daki operasyonlarını genişletiyor. Bu durum, genel düşüş eğilimine rağmen bazı yüksek faaliyet alanları yaratıyor."
 

Fransa durgunlaşıyor, Birleşik Krallık toparlanıyor ve Almanya bocalıyor

Avrupa genelindeki eğilime paralel olarak Fransa'daki yatırımlar %5 oranında azaldı. Bununla birlikte, FDI ile yaratılan istihdam sayısı %4 artarak, iş dostu reformların devam eden faydalarının ve diğer Avrupa ülkelerine kıyasla nispeten sağlıklı bir ekonominin öneminin altını çizdi.

FDI ile ilgilenen 500 iş liderinin görüşlerine dayanan EY 2024 Avrupa Çekicilik Araştırması, yatırımlardaki düşüşün geçici olacağına işaret ediyor.

Yatırım için en cazip ülkeler sorulduğunda, katılımcılar Fransa'yı, Almanya ve İngiltere'nin önünde ilk sıraya yerleştiriyor.

Birleşik Krallık, 2023 yılında FDI projelerinde %6'lık bir artışla Avrupa'daki olumsuz gidişatı tersine çevirmiş gözüküyor. Ancak bu artış, bir önceki yıl yaşanan %6'lık düşüşün ardından oluşan düşük bir tabandan elde edildi. Siyasi belirsizlik, yüksek enflasyon ve artan enerji fiyatlarının damgasını vurduğu bir 2022'nin ardından, yatırımcılar geçen yıl Birleşik Krallık piyasalarında durağanlığa geri dönüldüğünü algılamış ve yabancı yazılım ve BT sağlayıcıları özellikle Londra'ya bağlı kalmıştır.

Almanya'daki doğrudan yabancı yatırımlar ise 2023 yılında %12 oranında azalarak COVID-19 salgınının başlangıcından bu yana projelerdeki istikrarlı düşüşü sürdürüyor. Sanayi yatırımcıları ekonomik durgunluk ortamı, yüksek enerji fiyatları ve enerji arz güvenliğine ilişkin endişeler nedeniyle çekingen davranıyor. Buna paralel olarak düşük işsizlik, karmaşık bürokrasi ve yüksek işgücü maliyetleri Almanya'nın daha fazla yabancı şirket çekebilme kabiliyetini sınırlıyor.

Bu verileri okurken, Avrupa'daki yabancı yatırımların çoğunun dahili yatırımlar olduğunu unutmamak gerekiyor. Avrupa dışında, yatırım için en önemli kaynak ülkeler ABD (projelerin %19'unu oluşturuyor), Çin (%5) ve Japonya (%3) olarak öne çıkıyor.

Bunlarla birlikte, Londra yatırım için en iyi Avrupa şehri olarak kabul ediliyor: %32'lik bir kesim Birleşik Krallık'ın başkentini önümüzdeki üç yıl içinde en cazip şehir olarak sıralayarak ikinci sıradaki Paris'in (%31) çok az farkla önüne geçirdi. Zürih (%22), Münih (%20) ve Barselona (%17) ilk beşi tamamlıyor.
 

İlk üçün dışındaki karışık varlıklar

Güney ve Doğu Avrupa'daki bazı ülkeler, şirketlerin tedarik zincirlerini yeniden düzenlenmesinden ve üretim faaliyetlerini yeniden şekillendirmesinden önemli ölçüde yararlandı. Üretim projelerinin sayısı kıta genelinde azalırken İspanya (+%7), Türkiye (+%12), Polonya (+%17) ve İtalya'da (+%18) arttı. Yatırımların Sırbistan (+%30), Çek Cumhuriyeti (+%70) ve Macaristan'da (+%70) daha da fazla arttığı gözlemlendi.

Ukrayna'daki savaş, Romanya (-%13), Finlandiya, (-%32) ve Letonya (-%31) ve Litvanya (-%40) gibi Baltık ülkeleri de dahil olmak üzere bu ülkelerden herhangi birine sınırı olan pazarlardaki yatırımları etkilemeye devam ediyor. Ukrayna'ya yakınlığına rağmen, Macaristan'da ulaşım sektöründeki proje sayısındaki toparlanma nedeniyle yatırımlar artıyor.

Dijital ve iş hizmetleri sektörlerindeki yatırımların yavaşlaması, bu alanların geleneksel olarak güçlü olduğu ülkelerdeki yatırımları etkiliyor. Bunlar arasında Hollanda (2023'te son on yılın en düşük FDI projelerinden birini görmüştür), Belçika (-%8) ve İrlanda (-%46) yer alıyor.

Yavaşlamaya rağmen, yatırımların önemli ölçüde geri dönebileceğine dair işaretler var. Araştırmaya katılan yöneticilerin büyük bir kısmı (%72) kuruluşlarının önümüzdeki 12 ay içinde Avrupa'daki operasyonlarını genişletmeyi veya kurmayı planladığını söylerken, bu oran geçen yıl %67 idi. Benzer bir oran da (%75) Avrupa'nın önümüzdeki üç yıldaki beklentileri konusunda iyimser.

Kuşkusuz, bu iyileşme beklentileri kısmen uzun bir düşük yatırım dönemi ve zorlu ekonomik koşulların ardından projelere yönelik bastırılmış talepten kaynaklanıyor. İster Ukrayna'daki savaş, isterse yükselen enflasyon ya da zorlu finansman koşulları olsun, son üç yıla şok üstüne şoklar damgasını vurdu ve sermaye harcamalarını yavaşlattı. Bu zorluklar ortadan kalkmadı, ancak kuruluşların kendilerini yeniden yatırım yapmaya hazır hissetmelerini sağlayacak ölçüde hafifledi.

Yine de yöneticiler ihtiyatlı davranmak niyetindeler. Yatırım için birincil itici güç maliyetlerin düşürülmesi olarak görünüyor. Bu da muhtemelen salgın sonrası lojistik giderlerindeki artıştan kaynaklanıyor. İşletmelerin %48'i bölgesel tedarik zincirlerinden daha fazla yararlanmayı planlıyor, %45'i ise kendilerini müşterilerine daha yakın hale getirecek projelere odaklanmayı planlıyor.

Benzer şekilde, araştırma verileri mevcut tesislerin genişletilmesinin başlangıçta yeni tesislerin kurulmasından daha öncelikli olabileceğini gösteriyor. Yaşam bilimleri, elektrikli araçlar, enerji, yapay zekâ (AI) ve yarı iletkenler gibi kritik sektörlerde Avrupa'nın ekonomik canlanması ve küresel rekabet gücü için sıfırdan projeler zorunlu olduğundan bu durum endişe yaratıyor.

Bununla birlikte, yatırım verilerinin analizi, tedarik zincirlerini yeniden konumlandırmaya istekli olduğunu ifade eden işletmelerin yalnızca küçük bir kısmının bunu gerçekleştirdiğini gösteriyor. Enerji ve işgücü maliyetleri de dahil olmak üzere Avrupa'daki yüksek enflasyon, Çin'i bir tedarikçi üssü olarak daha da uygun maliyetli hale getirdiği için bu durumun değişmesi pek olası değil. Bu nedenle, yer değiştirme büyük olasılıkla müşterilerin fiyatlara nispeten daha az duyarlı olduğu sektörlerde gerçekleşecek.

Yeni yatırımların olduğu yerlerde, bu yatırımlar üretim tesislerinden ziyade inovasyon ve müşteriye yönelik hizmetlere odaklanacak. Nitekim, kuruluşların %55'i önümüzdeki üç yıl içinde Ar-Ge ayak izini artırmayı planlarken, sadece %35'i üretim ayak izini artırmayı planlıyor.
 

Riskler ufukta görünmeye devam ediyor

Yatırımcılar Avrupa'nın uzun vadeli beklentilerine olumlu yaklaşıyor çünkü ekonomik durumun kademeli olarak iyileşmesi bekleniyor. Ankete göre, yüksek enflasyon ve yüksek faiz oranları önümüzdeki üç yıl içinde Avrupa'nın çekiciliğine yönelik en büyük riskler arasında sadece dördüncü ve altıncı sıralara geriledi. Ayrıca, artan jeopolitik gerilim bağlamında, Avrupa'nın büyük ekonomilerinin göreceli istikrarı önemli bir avantaj.

Ancak riskler devam ediyor. Ankete katılan liderler, önümüzdeki üç yıl içinde Avrupa'nın yatırım çekiciliğine yönelik en önemli üç tehdidi belirlediler:

1.         Artan "mevzuat yükü": Avrupa, karbon saydamlık beyanı, tedarik zinciri durum tespiti, veri koruma veya yapay zekânın güvenli kullanımı gibi yeni düzenleyici girişimlere öncülük etmiştir. Ancak yatırımcılar, genişleyen düzenleyici çerçevenin Avrupa'daki işletmelerin büyümesini ve çevikliğini engelleyeceğinden endişe ediyor.

2.         Enerji fiyatları ve tedarik sorunları: Avrupa'nın çekiciliğine yönelik ikinci en güçlü tehdit, son iki yılda yaşanan enerji krizine ilişkin endişeleri yansıtıyor.

3.         Avrupa'daki siyasi istikrarsızlık: Yöneticiler Avrupa'daki seçimleri öncesindeki belirsizlikten, yerel düzeylerde artan sosyal gerilimlerden ve siyasi radikalizmden endişe duyuyor.
 

Toparlanmanın güvence altına alınması

Rehavete yer yok. Avrupa, ABD ve Asya ile rekabet ediyor, bu nedenle politika yapıcılar bölgenin yatırım çekiciliğini artırmak için cesur ve kararlı adımlar atmalılar. Avrupa düzeyinde ve yerel düzeyde kamu politikalarında yapılacak köklü değişikliklerin yabancı yatırımcıları daha fazla yatırım yapmaya teşvik edeceği şüphesiz.

Bir dizi ekonomi, iş dünyası ve siyaset kurumu 2024 yılında Avrupa için vizyonlarını ortaya koyan kapsamlı raporlar yayınladılar. Avrupa'nın Çekiciliği Araştırması'nın ikinci derin araştırması 19 Haziran 2024'te yayınlanacak ve yabancı yatırımları çekmek için gereken politikalarla ilgili bazı özel soruları inceleyecek:

- Avrupa, işletmelerin ülkeler arasında ve ülke içinde farklı yasalarla mücadele etmesine yardımcı olmak için düzenlemeleri nasıl uyumlu hale getirebilir?

- Avrupa, yüksek işletme ve finansman maliyetleri, kritik becerilere sınırlı erişim, aşırı bürokrasi ve yeşil ve dijital geçişlerin finansmanının karmaşıklığı gibi yatırımın önündeki en acil engelleri nasıl hafifletebilir?

- Maliyetleri ve düşük karbon ekonomisine geçişi yönetirken enerji arzına olan güven nasıl yeniden tesis edilebilir?

- Parçalanmış sermaye piyasaları bağlamında, özellikle KOBİ'ler için sermayeye erişim nasıl kolaylaştırılabilir?

- Avrupa hükümetleri üretimde rekabet gücünü artıracak uzun vadeli sanayi politikalarını nasıl tasarlayabilir?