Πώς μπορεί να επιβιώσει η εμπιστοσύνη χωρίς ακεραιότητα;

Ενισχύεται η κουλτούρα ακεραιότητας στις ελληνικές επιχειρήσεις, αλλά οι αντιστάσεις παραμένουν.

Ηακεραιότητα είναι ο πυλώνας στον οποίο στηρίζεται η εμπιστοσύνη και η φήμη ενός οργανισμού. Αγνοώντας τις ηθικές αξίες, οι επιχειρήσεις διακινδυνεύουν το πολυτιμότερο περιουσιακό στοιχείο τους. Ωστόσο, σύμφωνα με την παγκόσμια έρευνα της ΕΥ, Global Integrity Report 2024, παρά την πρόοδο που σημειώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, παραμένουν ισχυρές προκλήσεις στην οικοδόμηση μίας κουλτούρας ακεραιότητας.

Έτσι, ενώ τα πρότυπα εταιρικής ακεραιότητας ενισχύονται, χάρη στην καθοδήγηση από τις ηγεσίες των επιχειρήσεων και την αυστηροποίηση του ρυθμιστικού περιβάλλοντος, οι εργαζόμενοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις για ανοχή συμπεριφορών που παραβιάζουν την ακεραιότητα. 

Η τακτική έρευνα της ΕΥ κατέγραψε τις απόψεις 5.464 εργαζόμενων, στελεχών και μελών διοικητικών συμβουλίων από 53 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην έρευνα για την εταιρική ακεραιότητα στην Ελλάδα συμμετείχαν 100 εργαζόμενοι στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα της χώρας, σε επιχειρήσεις με πάνω από 500 εργαζόμενους.

Μία στις πέντε ελληνικές επιχειρήσεις έχει αντιμετωπίσει σημαντικό περιστατικό παραβίασης ακεραιότητας τα τελευταία δύο χρόνια  

Η ακεραιότητα αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των εργαζόμενων, των πελατών, των προμηθευτών και των επενδυτών, και για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας ενός οργανισμού. Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα, 19% των ερωτηθέντων από την Ελλάδα δηλώνουν ότι ο οργανισμός τους έχει αντιμετωπίσει ένα σημαντικό περιστατικό ακεραιότητας τα τελευταία δύο χρόνια – ποσοστό οριακά υψηλότερο από τη Δυτική Ευρώπη (18%) και το σύνολο των ανεπτυγμένων οικονομιών (16%), αλλά χαμηλότερο από τις αναδυόμενες αγορές (24%).

Τα περιστατικά αυτά αφορούσαν, κατά κύριο λόγο, συγκρούσεις συμφερόντων (32%), ζητήματα απορρήτου και ασφάλειας δεδομένων (26%), διαφθορά και δωροδοκία (21%), πρότυπα ESG (21%), δημόσιες γνωστοποιήσεις και οικονομικές αναφορές (21%), καθώς και απάτη και υπεξαίρεση (21%). Αξιοσημείωτο είναι ότι, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, στο 68% των περιστατικών αυτών στην Ελλάδα εμπλεκόταν κάποιο τρίτο μέρος, όπως προμηθευτής, πελάτης ή συνεργάτης κοινοπραξίας.    

Βελτιωμένη εικόνα χάρη στη θετική καθοδήγηση από την ηγεσία των επιχειρήσεων

Η έρευνα αναδεικνύει μια αισθητή βελτίωση σε μία σειρά από κρίσιμους δείκτες σε σύγκριση με την προηγούμενη έκδοση του 2022. Έτσι, το ποσοστό των ερωτηθέντων στην Ελλάδα που πιστεύουν ότι η συμμόρφωση με τα πρότυπα ακεραιότητας του οργανισμού τους έχει βελτιωθεί τα τελευταία δύο χρόνια αυξήθηκε κατά έξι ποσοστιαίες μονάδες, φθάνοντας στο 44%. Στις περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, το ποσοστό των ερωτηθέντων που διαπιστώνουν πρόοδο διαμορφώνεται σε χαμηλότερα επίπεδα από την Ελλάδα, όπως χαρακτηριστικά στο 39% στην Ιταλία, 37% στη Σουηδία, 34% στη Γαλλία, 24% στο Βέλγιο και 18% στη Δανία.

Μεταξύ όσων εκτιμούν ότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί, ως βασικές αιτίες αναδεικνύονται, κυρίως, η καθοδήγηση από τη διοίκηση ή την ηγεσία (73%, έναντι 61% παγκοσμίως) και, δευτερευόντως, οι αυστηρότεροι κανόνες και η πίεση από τις ρυθμιστικές αρχές και τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου (41%, έναντι 48% παγκοσμίως).

Αντίθετα, όσοι θεωρούν ότι τα πρότυπα έχουν επιδεινωθεί το αποδίδουν, κυρίως, σε πίεση από την ηγεσία, τις οικονομικές προκλήσεις, το δύσκολο επιχειρηματικό περιβάλλον και εσωτερικούς περιορισμούς του προϋπολογισμού. 

Η Ελλάδα εξακολουθεί να υστερεί σε κρίσιμες μετρήσεις

Αρκετοί δείκτες, παρότι βελτιωμένοι σε σχέση με το 2022, εξακολουθούν να υστερούν. Για παράδειγμα, αισθητά χαμηλότερα ποσοστά των ερωτηθέντων στην Ελλάδα σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο, αλλά και τη Δυτική Ευρώπη και τις ανεπτυγμένες οικονομίες, πιστεύουν ότι οι εργαζόμενοι, η διοίκηση ή τα τρίτα μέρη στον οργανισμό τους ενεργούν με ακεραιότητα στη δουλειά που κάνουν, ή συμμορφώνονται με τους σχετικούς νόμους, τους κώδικες δεοντολογίας και τους κανονισμούς του κλάδου.

Για παράδειγμα, τα ποσοστά των ερωτηθέντων στην Ελλάδα που πιστεύουν ότι, στον οργανισμό τους, ενεργούν με ακεραιότητα στη δουλειά που κάνουν οι εργαζόμενοι (84%), η διοίκηση (81%) ή τα τρίτα μέρη (79%) είναι αισθητά χαμηλότερα από τα αντίστοιχα του παγκόσμιου δείγματος (90%, 88% και 85% αντίστοιχα).

Αντίστοιχη είναι η εικόνα ως προς τα μέτρα που λαμβάνουν και τους μηχανισμούς που διαθέτουν οι οργανισμοί, για τον περιορισμό των φαινομένων διαφθοράς. Μειωμένα ποσοστά των συμμετεχόντων στην Ελλάδα αναφέρουν, για παράδειγμα, ότι ο οργανισμός τους πραγματοποιεί εσωτερικές έρευνες και διαδικασίες αποκατάστασης μετά από αναφορές παραβιάσεων (33%), εκπαίδευση σε θέματα ηθικής και ακεραιότητας (32%), ή εφαρμόζει μια πολιτική είτε για την εταιρική κοινωνική ευθύνη, είτε για τα θέματα περιβάλλοντος, κοινωνίας και διακυβέρνησης (ESG – 26%).

Παράλληλα, ενώ το 79% των συμμετεχόντων είναι σίγουροι ότι η ανώτερη διοίκηση του οργανισμού συμμορφώνεται με τους νόμους και τους κανονισμούς, το ποσοστό εμφανίζεται σημαντικά μειωμένο σε σχέση με την έρευνα του 2022. Αυτό, καταδεικνύει την ανάγκη για ενδυνάμωση των προγραμμάτων ακεραιότητας, ευαισθητοποίησης και εταιρικής διακυβέρνησης στην ελληνική αγορά, με κατάλληλες εσωτερικές πολιτικές και διαδικασίες οι οποίες θα τηρούνται.

Ο ανθρώπινος παράγοντας η μεγαλύτερη πρόκληση για την ακεραιότητα

Παρά τη θετική εικόνα, η προθυμία για παραβίαση της ακεραιότητας από την πλευρά των εργαζόμενων φαίνεται να επιμένει και να ενισχύεται, με περισσότερους από το ένα τρίτο των ερωτηθέντων στη χώρα μας (34%) να παραδέχονται ότι θα ήταν διατεθειμένοι να παρακάμψουν τους κανόνες για να βελτιώσουν τις αποδοχές ή την καριέρα τους – πάνω από μιάμιση φορά υψηλότερο ποσοστό από τα ευρήματα της έκθεσης του 2022. 

Η συμπεριφορά των εργαζόμενων επηρεάζεται άμεσα από τα μηνύματα που λαμβάνουν από την ηγεσία του οργανισμού. Εάν η διοίκηση δεν αποδεικνύει ότι ενεργεί με ακεραιότητα, τότε ούτε οι εργαζόμενοι θα το πράξουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι, 39% των συμμετεχόντων από την Ελλάδα (έναντι μόλις 22% το 2022), θα ήταν διατεθειμένοι να ενεργήσουν χωρίς ακεραιότητα ή να διαπράξουν απάτη, εφόσον τους το ζητούσε η ανώτερη διοίκηση. Παράλληλα, προβληματισμό προκαλεί και το γεγονός ότι το 43% των ερωτηθέντων θεωρούν ότι υπάρχουν managers που θα θυσίαζαν την ακέραιη συμπεριφορά, υπέρ του βραχυπρόθεσμου οφέλους του οργανισμού και 51% για βραχυπρόθεσμο προσωπικό οικονομικό τους όφελος.

Απαραίτητη η ενδυνάμωση μίας κουλτούρας ακεραιότητας και ανοικτής επικοινωνίας (“speak-up” culture)

Η άνεση την οποία αισθάνονται οι εργαζόμενοι να αναφέρουν περιστατικά παραβίασης του Κώδικα Ηθικής και Δεοντολογίας ή των κανονιστικών απαιτήσεων και ο βαθμός στον οποίο υφίστανται πίεση να μην το πράξουν αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την οικοδόμηση κουλτούρας ακεραιότητας. Το 29% των Ελλήνων εργαζόμενων που συμμετείχαν στην έρευνα – έναντι 25% πριν δύο χρόνια – δηλώνουν ότι έχουν αναφέρει, στη διάρκεια των τελευταίων δυο ετών, περιστατικά παραβίασης των κανόνων, για παράδειγμα στη διοίκηση ή μέσω μίας πλατφόρμας καταγγελιών (whistleblowing hotline). Το ποσοστό αυτό συμπίπτει με το παγκόσμιο δείγμα και είναι υψηλότερο από τη Δυτική Ευρώπη (26%) και τις ανεπτυγμένες οικονομίες (23%).

Έχει μειωθεί, επίσης, σε 52%, από 60% το 2022, το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι, σε περιπτώσεις που ανέφεραν περιστατικά μη συμμόρφωσης, ένιωσαν πίεση να μην το πράξουν – ωστόσο το ποσοστό παραμένει ακόμη υψηλό. Συγχρόνως, όμως, είναι ανησυχητικά υψηλό το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι είχαν ανησυχίες για παραβατικές συμπεριφορές τις οποίες τελικά δεν ανέφεραν σε κάποιον αρμόδιο ή στη διοίκηση (38%, έναντι 26% πριν δύο χρόνια και υψηλότερο από τον μέσο όρο των ανεπτυγμένων αγορών και της παγκόσμιας έρευνας). Ως κύριοι λόγοι αναδεικνύονται η πεποίθηση ότι οι προβληματισμοί τους δε θα έβρισκαν ανταπόκριση από την εταιρεία (47%), ή ότι δεν ήταν δική τους ευθύνη να αντιμετωπίσουν το περιστατικό (32%), καθώς και οι ανησυχίες για τη μελλοντική τους επαγγελματική εξέλιξη (26%) και η πίεση από τη διοίκηση να μην αναφέρουν τέτοιου είδους περιστατικά (24%).

Η ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για το whistleblowing στην ελληνική νομοθεσία, με τον νόμο 4990/2022 για τους πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος, φαίνεται να έχει βελτιώσει την εικόνα, χωρίς, ωστόσο, να επιφέρει ακόμη τα επιθυμητά αποτελέσματα. Έτσι, 37%, έναντι 33% παγκοσμίως και 29% στη Δυτική Ευρώπη – 39% στην Πορτογαλία, 29% στην Ιταλία, 26% στη Γαλλία και 22% στην Ισπανία, αναφέρουν ότι έχει γίνει ευκολότερο για τους εργαζόμενους να αναφέρουν τις ανησυχίες τους. Παράλληλα, 24% δηλώνουν ότι στον οργανισμό τους προσφέρεται, πλέον, περισσότερη προστασία από αντίποινα σε όσους προχωρούν σε καταγγελίες – ποσοστά υψηλότερα από τα αντίστοιχα στη Δυτική Ευρώπη.

Οι επικεφαλής των επιχειρήσεων οφείλουν να επανεξετάσουν τα προγράμματα συμμόρφωσης, να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον όπου οι εργαζόμενοι αισθάνονται ασφαλείς να μιλήσουν και σίγουροι ότι οι ανησυχίες τους θα ακουστούν και θα διερευνηθούν κατάλληλα, και κυρίως, να ηγηθούν δια του παραδείγματος.

Τεχνητή νοημοσύνη, ακεραιότητα και εμπιστοσύνη

Η έρευνα επιβεβαιώνει ότι η διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης για την ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχου και ακεραιότητας παραμένει χαμηλότερη στην Ελλάδα, σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο. Μόλις 14% των συμμετεχόντων, έναντι 29% παγκοσμίως και 32% στις αναδυόμενες αγορές, αναφέρουν ότι ο οργανισμός τους χρησιμοποιεί ενεργά ένα ή περισσότερα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. Στον αντίποδα, η πλειοψηφία των οργανισμών δε χρησιμοποιούν σήμερα ενεργά τέτοια εργαλεία, αλλά έχουν σχέδια να τα αναπτύξουν πιλοτικά μέσα στα επόμενα δύο χρόνια (34%), είτε διερευνούν διάφορες περιπτώσεις χρήσης και εφαρμογές (24%).

Οι οργανισμοί στην Ελλάδα αντιλαμβάνονται τη σημαντικότητα των ελεγκτικών μηχανισμών και των μέτρων διαχείρισης των κινδύνων που απορρέουν από την ανάπτυξη και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, παρά το γεγονός ότι φαίνεται να λαμβάνουν λιγότερα μέτρα σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, 78% (έναντι 86% παγκοσμίως) δήλωσαν ότι είτε έχουν ήδη ή σκοπεύουν να υιοθετήσουν διαδικασίες και πολιτικές για τη διαχείριση των κινδύνων γύρω από τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, όπως το απόρρητο των δεδομένων (data privacy) ή η απάτη.

Συμμόρφωση ESG: Μεταξύ φιλοδοξίας και ρυθμιστικού πλαισίου

Παρά το γεγονός ότι το κανονιστικό πλαίσιο για το ESG αυστηροποιείται, το ποσοστό των ερωτηθέντων στην Ελλάδα που είναι εξοικειωμένοι με τους κανονισμούς ESG και τον αντίκτυπό τους στον οργανισμό τους όσον αφορά τα θέματα ακεραιότητας, παραμένει εξαιρετικά χαμηλό. Μόλις 14% γνωρίζουν πολλά ή αρκετά σχετικά με το θέμα, έναντι 30% στη Δυτική Ευρώπη, 33% στις ανεπτυγμένες αγορές και 40% παγκοσμίως. Από την άλλη πλευρά, σχεδόν έξι στους 10 (59%) θεωρούν ότι ο οργανισμός τους είναι καλά προετοιμασμένος να ανταποκριθεί στις εξελισσόμενες απαιτήσεις για τις αναφορές και γνωστοποιήσεις ESG, όπως η Οδηγία CSRD.